Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.POLSKO-NIGERYJSKIEKONTAKTYWCZASACHPRZEDKOLONIALNYCH
IWOKRESIEKOLONIALNYM(do1945r.)
JacekMachowski
1.1.PierwszespotkaniaPolakówzNigerią(do1918r.)
AnnaGinalska
Niesposóbjestdziśustalićnazwiskonaszegoprzodka,którypierwszystanąłnanigeryjskiejziemi.Mógłnimbyćpolskiżeglarz
najednymzeuropejskichstatków,docierającychodpołowyXVw.doWybrzeżaNiewolniczego,jakwówczaszwanonigeryjskie
brzegi,mógłbyćnimpolskiżołnierzLegiiCudzoziemskiej,którejoddziałynierzadkozapuszczałysiędoNigeriizsąsiednichkolonii
francuskich.Mógłnimbyćrównieżrekrutowanyzzaborupruskiegożołnierzlubpracownikadministracjipobliskichkolonii
niemieckich.Ludziecimoglitudotrzećprzeznieistniejące,apotemzawszenieszczelnegraniceafrykańskichposiadłości
kolonialnych3.
Nielicznesąśladynajwcześniejszej,równieżprzedkolonialnej,obecnościpolskiejnaterenachdzisiejszejNigerii.Należądonich
rzadkieizaniedbanedziewiętnastowiecznenagrobkizledwieczytelnymipolskobrzmiącyminazwiskami4.Niewyjaśnionebywa
naogólpochodzeniespotykanychuAfrykańczykówpolskichnazwisk.Możnajedynieprzypuszczać,iżmiejscowaludność,zgodnie
zkolonialnymizwyczajami,przyjmowałanazwiskaswoichbiałych„patronów”,wśródktórychbyliteżPolacy.Niekiedynazwiska
tewywodziłysięzmieszanychmałżeństwPolakówzmiejscowymikobietami.
Wartowtymmiejscuwspomniećniezwyklespotkanie,jakieprzytrafiłosięwNigeriiprof.drKrzysztofowiSchoeneichowi.Kiedy
w1985r.wstąpiłdoniewielkiegozakładuusługowegowJoswceluskopiowaniadokumentów,uwagęjegozwróciłaobsługująca
kserokopiarkęmłodadziewczyna.Wyróżniałasięjasnącerąieuropejskimirysamitwarzy.Zobaczywszypolskipaszportrzekła
niespodziewanie:„MójdziadekbyłPolakiem.NazywamsięGrunicki”.Napotwierdzeniewskazałanazawieszonąnaścianie
wramkachlicencjęwystawionąnanazwisko„Grunitzky”.Następnieopowiedziała,żepochodzizTogo,gdziezostałpochowanyjej
dziadek.„MójdziadekprzybyłdoTogowpoczątkachstuleciazPoznania”-informowaładalej,wymawiającniecotwardo,ale
popolskunazwę„Poznań”,anieponiemiecku„Posen”.„CzytopaniojciecGrunitzkybyłpierwszymprezydentemniepodległego
Togo?”-zapytałprof.Schoeneich.„Nie,tobyłmójstryj”-wyjaśniładziewczyna,dodając,iżpoprzewrociewojskowymiobaleniu
rządustryja-prezydenta,musiaławrazzrodzinąopuścićTogoiosiedliłasięwNigerii.
Dwanegatywnezjawiska-polskierozbioryibrytyjskikolonializm-zaciążyłynadrozwojemnajwcześniejszychkontaktówpolsko-
nigeryjskich.PrzezcaływiekXIX,rzeszepolskichwygnańców,politycznychuchodźcówpopowstaniachiemigrantówwędrujących
zachlebem,szukałyschronienianietylkowkrajacheuropejskich,alerównieżnainnychkontynentach.Niektórzyznichdocierali
doAfryki,aletylkonieliczniitodośćpóźno-doodległejNigerii.
Wlatach1875-1885nastąpiłintensywnypodbójipodziałkolonialnyAfryki,poprzedzonywyprawamipodróżnikówiuczonych,
którychwwiększymlubmniejszymstopniuobarczanopolitycznymizadaniami.Tworzonekoloniepotrzebowały,bowiemzarówno
administratorów,jakteżbadaczy,którzyokreślilibymożliwości,warunkiikierunkigospodarczejeksploatacjizagarniętychobszarów.
Nowoodkrywaneiopanowywanekrajeprzyciągałyegzotykąiszansąwzbogaceniasięrzeszeobieżyświatów,wśródktórychznaleźli
sięrównieżPolacy,częstowyrzucaniprzezzaborcówpozanawiasżyciawswoimkraju.WdrugiejpołowieXIXw.Polacycoraz
częściejzaczęlipojawiaćsięnaCzarnymLądzie,wtymrównieżwNigerii.Bylitopodróżnicy,misjonarze,myśliwi,turyściibadacze.
Brakpolitycznychmotywacji,nawetwówczas,gdyzdarzałoimsiędziałaćwobcejkolonialnejsłużbie,pozwalałnałatwiejsze
znajdowaniewspólnegojęzykazmiejscowąludnościąipozyskiwaniejejzaufania.
NiewątpliwienajwiększyrozgłoszdobyławtymokresiewyprawapodkierownictwemStefanaSzolca-Rogozińskiego,pochodzącego
zKalisza,zrodzinypolsko-niemieckiej.Rogoziński,ogłaszającpubliczniewkwietniu1882r.oprzygotowaniachdoniej,podkreśliłjej
polskicharakter.Popokonaniukłopotóworganizacyjnychifinansowych,13.XII.1882r.wyprawawyruszyłanalugrzeŁucja
MałgorzatazHawrukuwybrzeżomKamerunu.Namaszcielugrawywieszonoproporzeczwarszawskąsyrenką.Trzonnaukowy
wyprawystanowili:geologKlemensTomczakimeteorologLeopoldJanikowski.Wyprawieprzyświecałydwacele:wypełnienie
kolejnychgeograficznych„białychplam”wAfryceorazposzukiwaniedogodnychmiejscdlaosadnictwapolskiego.
Po137dniachżeglugiwyprawadotarładowyspyFernadoPo,awkwietniu1882r.zakupiłaniewielkąwysepkęMondolehwzatoce
AmbasuwybrzeżyKamerunu,gdziezałożonobazędlaprzyszłychwypadówwteren.Odlipca1883r.dopaździernika1884
r.uczestnicywyprawypenetrowalirozlegleterenyKamerunuiGabonu,dokonująctamlicznychodkryćgeograficznych,opracowując
mapyodwiedzanychterenówigromadzącbogatezbioryetnograficzne,przywiezionepóźniejdokraju.Wmaju1884r.zmarłnafebrę
K.Tomczak.WkońcupaździernikategożrokuRogozińskiiJanikowskiruszyliwpodróżmorskąnazachódipłynącwzdłużwybrzeży
ZatokiGwinejskiej,dotarliażdoLiberii.Podrodze,przepływającwzdłużbrzegówNigerii,zatrzymywalisięparokrotniewportach
inadmorskichosadachtegokraju,przeprowadzająctambadaniaigromadzącmateriałynaukowe.Wgrudniubylijużzpowrotem
wbazie,skądjeszczewtymsamymmiesiącuzorganizowaliwyprawęwmasywgórskiKamerunu,zdobywającjegonajwyższyszczyt
Mongo-ma-Lobah(obecnieFako4070mn.p.m.).Natympraktyczniezakończyłasiędziałalnośćbadawczawyprawy.
Naprzełomielat1884/1885RogozińskizaangażowałsięwostrąrywalizacjęWielkiejBrytaniiiNiemiecoterenyKamerunu.
UzyskawszypełnomocnictwaKoronyBrytyjskiej,zawarłwsierpniu1884r.iwstyczniu1885r.układyzmiejscowymiwodzami
oobjęciuprotektoratunadosiedlami,położonyminawschodnichzboczachmasywuKamerunu.Wwynikupóźniejszychporozumień
międzyAngliąiNiemcami,Kamerunstałsiękoloniąniemiecką.RogozińskiiJanikowskipowrócilidokraju,gdziezajęlisię
opracowywaniemiupowszechnianiemwynikówbadańafrykańskiejwyprawy,którepodziśdzieńoczekująnarzetelnąocenę
naukową.
Wgrudniu1886r.RogozińskiiJanikowskirazjeszczewrócilidoAfryki,gdzieRogozińskizałożyłnawyspieFernadoPoplantację
kakaoikontynuowałbadaniaetnograficzne.Wmaju1888r.wypłynąłdoEuropy.PoślubiezawartymwWarszawiezpopularną
wówczaspisarkąHelenąBoguską,znanąpodpseudonimemHajota,młodzimałżonkowiewyjechalinaFernandoPo,gdzieprzebywali
