Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wszczególnościzaśbrytyjskikoncernUnitedAfricaCompany,zorganizowałyostrybojkotnowegokonkurenta,niedopuszczając
dorozładunkuizaładunkustatkuwodwiedzanychkolejnoprzezs/sPoznańkolonialnychportachafrykańskich.Tułającsięodportu
doportumusiał,więcpolskistatekzabezcenpozbywaćsiętowarów.Niemniejszetrudnościmiałpolskifrachtowieczezdobyciem
ładunkupowrotnego:pozaledwie450tonkakaomusiałzawijaćażdopięciuportów,wtymdoLagos.
DoLagoss/sPoznańwpłynął22II1935r.okołogodz.11.Portrozczarowałpolskichmarynarzy,którzyspodziewalisięzastaćtam
miastonapoziomieeuropejskim.Dwutygodniowypostójupłynąłuczestnikomrejsunaborykaniusięzrozładunkiemizaładunkiem,
agłównienawalcezszykanamikolonialnejadministracji.Podobniejakwinnychafrykańskichportach,uczestnicywyprawypróbowali
rozszyfrowaćtajnikipolitycznychiekonomicznychmeandrówadministracjikolonialnej.Podługichiżmudnychtargachudałosię
wkońcusprzedaćpartięnaczyńemaliowanychigwoździoraz50tonsoli.Alejużnastępnegodniaokazałosię,żebroniącasięprzed
konkurencjąadministracjabrytyjskaobłożyłanabywcęhorrendalniewysokimcłem.Pokolejnychkilkudniowychtargachudałosię
obniżyćstawkęcelnąwzamianzazakuppartiiorzeszkówziemnych.Powyładunkusprzedanychtowarów,resztępozostawiono
wkonsygnacjiumiejscowegoagenta-Włocha.
Doświadczeń,naogółnegatywnych,zebranowiele.Sprzedanetowaryprzyniosłyniewielkizysk,akosztyprzewozuledwie
pokrywałfrachtpowrotny.„Pewnyzysk-piszeDreszer-topoznaniewarunkówhandlowychrozległegokrajuiswojegorodzaju
reklamapolegającanapokazaniubanderypolskiejipolskichtowarów,zktórychwiele,jakcement,żelazo,naczyniaemaliowane,
częściowonawettekstyliapodobałysięogólnie”9.WLagos,szczególnieinteresująceipożyteczneokazałysięspotkaniazWłochami,
którzy„również,choćwinnymwymiarze,uprawialiwAfryceswojąpolitykękolonialnąiwobecAnglików,wyraźnienieprzyjaznych
dlajednychidrugich,uważaliPolakówzaswoichsojuszników,ajedenznichprzyjąłnawetfunkcjępolskiegoagenta”10.Mniej
sympatycznebyłospotkaniezuczestnikamidziwnejekspedycjiniemieckiej,wyraźniepenetrującejafrykańskietereny.
PożegnaniezLagos,skąds/sPoznańwypłynął7.III.1935r.wdrogępowrotną,byłopołączonezprzykrymiprzygodami.Najpierw
AnglicyzatransakcjęsoląobłożyliPolakówwysokąkarą200funtów,którądopieropoburzliwychiprzykrychtargachobniżono
do10funtów.Potemrozchorowałsięjedenzpalaczy.Wkońcuprzypodnoszeniukotwicyomalniedoszłodojejzerwaniaiawarii
statku.„WrezultacienaszdługipobytwLagosdałnampozazałatwieniemsprawhandlowychdośćdużoinformacjiuzupełniających,
codokonferencjiliniiokrętowychiwielkichkompanii,wyświetliłnamostatecznieorganizacjęUnitedAfrica,Co.,jejwpływy,jej
metody,dalejzaś,okazałnamwewłaściwymświetleakcjęangielską-konkludujeDreszer-CzywTakoradi,czytu,jednakowo,
władzeangielskieumiejąwsposóbnibylegalnyiśćnarękęswojejkompaniihandlowej.Innarzecz,żetedrobneszykany,mające
nacelubicieprzeciwnikapokieszeni,praktykowanesązresztąrówniedobrzewstosunkudonas,jakteżprzezpewienczas
doWłochów”11
Tenpierwszyiostatnimiędzywojennyrejsokazałsięwielcedeficytowyiskuteczniezniechęciłpolskichhandlowcówdokontaktów
zeskolonializowanąAfrykąZachodniąNikłeiograniczonekolonialnymiuwarunkowaniamimiędzywojennekontaktyPolskizNigerią
wsposóbnieoczekiwanyuległynagłemuożywieniudopierowskuteknadciągającejzawieruchywojennej.
1.3.PodczasIIwojnyświatowej(1939-1945)12
ZygmuntŁazowski
Powszechniewiadomo,iżpodczasIIwojnyświatowejPolskaiNigeriaznalazłysiępotejsamejstroniefrontu.Aleniewszyscy
wiedząoniezwykłympolsko-nigeryjskimbraterstwiebroninalądzieiwpowietrzu,atakżeotym,żewtymczasienaziemi
nigeryjskiejznalazłysięsetkiPolaków,zarównowojskowych,jakicywilów.
NapoczątkulatczterdziestychNiemcyiWłochyzajęływażnystrategicznieigospodarczoszlakmorskiwzdłużpółnocnych
ipołudniowychwybrzeżyMorzaŚródziemnego,agłównebastionyaliantów-Gibraltar,MaltaiCypr-trwaływstanieoblężenia.
JednocześnierozgorzaływalkioutrzymanieKanałuSueskiegoipólnaftowychnaBliskimWschodzie.DlaWielkiejBrytanii,naktórą
spadłgłównyciężaroporuiwalkiznajeźdźcami,łącznośćzzamorskimiposiadłościami,dostarczającymisurowcówiśrodkówdla
dalszegoprowadzeniawojny,stałasięutrudniona.
Wwynikutychwydarzeń,frontywojenneprzesunęłysiędalekonapołudnie,ażdoAfryki,wokółktórejprowadziłyteraz
wydłużone,alebezpieczniejszepołączeniamorskieipowietrznebrytyjskiejmetropoliizjejzamorskimiposiadłościami.Ichutrzymanie
iobrona,zwłaszczakoloniiwAfryceZachodniej,stałosiędlaaliantówkoniecznościąstrategicznąiekonomiczną.Wtymnowym
układzieszczególnemiejsceirolaprzypadłyNigerii,największejinajludniejszejposiadłościbrytyjskiejwtymregionie.
PoopanowaniuprzezJaponięPółwyspuMalajskiego,Nigeriastałasięgłównymdostawcącyny.Alepołożonenacentralnejwyżynie
JoszłożategostrategicznegosurowcabyłyzagrożonezestronykolonialnychwojskfrancuskiegoreżimuVichy,stacjonującychtuż
zapółnocnymigranicamiNigeriiiwspieranychprzezNiemcówiWłochów.Ponadto,zdziesiątkowaneiwykrwawionesiłyalianckie
wAzji,zepchnięteprzezJapończykóważdowrótIndii,oczekiwałyzniecierpliwościąnarekrutówzdolnychdowalkiwzabójczych
warunkachtropikalnejdżungli.AtakichżołnierzymogładostarczyćtylkoAfryka.
Wzmocnienieafrykańskichgarnizonówizabezpieczenietamtejszychdrógmorskichipowietrznychstałosiępilnąiżywotną
koniecznością.Wrealizacjitychzadań,zupełnienieoczekiwanymisprzymierzeńcamiosamotnionychBrytyjczykówokazalisięPolacy,
stającuichbokunajpierwwAfrycePółnocnejnafroncieegipsko-libijskim,anastępniewAfryceZachodniej,wszczególnościzaś
wNigerii,dokądnapoczątkulatczterdziestychzaczęlilicznienapływaćpolscywojskowiicywile.
WzaistniałejsytuacjiwojennejNigeriastałasięważnymprzystankiemipunktemprzerzutowymdlasetekPolakównaokrężnej
drodzemiędzyokupowanymkrajemiskupiskamipolskiminaBliskimWschodzie,aLondynem-głównymcentrumpolitycznym
iadministracyjnymnauchodźstwie.Otofragmentwspomnieńuczestnikawojennychwydarzeń,JózefaWiniewicza,późniejszego
długoletniegowiceministrasprawzagranicznych:
„Luty1941rokuprzyszłomispędzićwKairze,czekającnadalszytransport.[...]ZKairuwyruszyłemdrogąprzezAfrykęwpoczątku
marca.[...]Niebyłocywilnegolotnictwa,wszystkonastawiononapotrzebysiłzbrojnych.[...]Trwał,więctenprzelotnadAfryką
zKairudoLagos,apotemdoFreetowntygodniami.WdzisiejszymCzadziezatrzymaliśmysięnalotniskuFortuLamy.Miejscowość
byławrękachFrancuzówdeGaulle’a.NastępnegodniabyliśmywNigerii.Dwaprzystanki,wMaiduguriiKano,pozwoliłyobejrzeć
miejscoweosiedla.[...]Najdłuższypostój,todługiednispędzonewośrodkuRAFwLagos.Itamnajwięcejrozmówzwojskowymi
brytyjskimi,pilnującymibardzoczujniecałejtejważnejtrasykomunikacyjnejodAtlantykukuMorzuŚródziemnemu.
[...]WWadiHalfajedenzpolskichlotnikówwykładałmidługoiszeroko,ilePolacyprzewożącydzieńwdzieńsamolotyzTakoradi
doKairuucząsięodAnglików-ichdyscyplinyipunktualności,umiejętnościworganizowaniuzajęćidokładnościwichwykonywaniu.
