Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
ROZDZIAŁ1
państwa,przejawiającesięwrozszerzaniujegoterytorium(np.FriedrichRatzel
wswojejpracyPolitischeGeographiepodałteoretyczneuzasadnienietakzwa-
nychnzasadekspansji”35).Przezdługiczasuważano,żewłaśniewtymzawiera
sięjednazkluczowychfunkcjisamegopaństwa-nieustannerozszerzaniegranic
wprocesierozwojuprzestrzennego.Rozszerzanietomożeprzejawiaćsiępoprzez
przyłączaniekolejnychterytoriówitworzenieposiadłościkolonialnych,budo-
waniestrefbuforowychinpasówbezpieczeństwa”,formowaniestrefwpływów
iustanawianiereżimówwinnychpaństwach,dominacjęekonomiczną,eksport
ideiinarzucanieideologii.
Wpoglądachwładcówrosyjskichekspansjazawszestanowiłakluczowy
instrumentbudowyswojejpotęgiiniezbędnywarunekistnieniaimperiumrosyj-
skiego.Whistoriitegopaństwaetapkontynentalnyikolonialnysąpraktycznie
nierozdzielnezesobąinależyrozpatrywaćjejakopierwsząfazęekspansji,
trwającąnieprzerwanieodchwilipowstaniapaństwaruskiego,ażdokońcadru-
giejwojnyświatowej.DrugąfaząrozwojuimperialnegoRosjijestjejekspansja
wojskowo-polityczna.Towarzyszyłajejeskalacjaideologiczna,rozpoczynająca
siętużpowydarzeniachzpaździernika1917roku.Ekspansjaekonomicznaze
stronyRosjiograniczałasiędookresuodpowiadającegowogólnymzarysiejej
ekspansjikontynentalnejipanowaniuwojskowo-politycznemu.Sięgającdomyśli
ImmanuelaWallersteinaiFernandaBraudelamożnatwierdzić,żewbudowaniu
przezRosjęjejstrukturimperialnychgospodarkapodążałazasiłąwojskową,
alenigdyjejniewyprzedzała36.
Kolejnymzjawiskiemrosyjskiejekspansjigeopolitycznej,występującym
prawieprzezcałyokresjejrealizacji,byłowsparcieideologiczne,wyraża-
jącesięwewpajaniuwłasnejludnościipodbitymnarodomideiRosjijako
naroduwybranegoprzezBogaijejszczególnegoprzeznaczeniaduchowego.
Symbolicznymwyrazemtejidei,którawpełniukształtowanąformęprzybrała
wXVIwieku,stałasięznanaformułanMoskwa-TrzeciRzym”37.Zgodnieztą
formułą,Rosjapostrzeganabyłajakoostojaprawdziwejwiary-prawosławia-
występującwcharakterzeziemskiegoodzwierciedlenianiebieskiegoJeruzalem.
Zwyobrażeniemoduchowymwybraniusilniezwiązanabyłaideaszczególnej
misjinarodowejrosyjskiegonaroduipaństwa.Wróżnychokresachideolo-
gicznymzabezpieczeniemekspansjibyłyróżneideemesjańskie:walkaorężna
wymierzonawrewolucjęfrancuską,wyzwolenieEuropyspodwładzyNapoleona,
35F.Ratzel,PolitischeGeographie,R.Oldenbourg,MünchenundLeipzig1897,s.752.
36F.Braudel,Civilisationmatérielle,économieetcapitalisme,XVe-XVIIIesiècle,t.3-Le
TermsduMonde,ArmandColin,Paris1979,s.607.
37О.Г.Ульянов,ОвременизарождениянаРусиконцепции«Москва-ТретийРим»
(«DonatioConstantiniMagni»и«Повестьобеломклобуке»),w:Терминологияисторической
науки.Историописание,ИВИРАН,Москва2010,s.196-214.
