Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WproWadzeniedorozWażańopolskiejpolitycezagranicznej(1918–2023)
19
znadPekinu,wywołującegotymburzęnadBuenosAires.Determinizm,októ-
rymmówiąfizycy,niejestbowiemlosemczyprzeznaczeniemzmarzeńpoety
czywizjikapłanaalboiluzjihistoryka.
Literaturaobfitujewomówieniazdarzeńkontrfaktycznych.Pojawiłysię
nawetrozmaite,mniejalbobardziejudanenhistoriealternatywne”,zabawyhi-
storykówwstyluncobybyło,gdyby...”29.
Dalecytuodfantazjowania,niedążymyteżdoniewykonalnegorekonstru-
owaniaprzeszłości;nienaśladujemyXIX-wiecznegohistoryzmuobiektywi-
stycznychpozytywistów,którzyidealistycznieszukaliodpowiedzinapytanie
Rankego,Wieeseigentlichgewesenwar,ncosięwistociezdarzyło”30,kiedy
uważali,żesąteżwstanieodrzucićwtymcelu(podążajączaHandelsmanem)
swojeemocje,przekonaniaczyuleganieoddziaływaniomzewnętrznym31.My
chcemyzrozumiećinformacjezprzeszłościinaszejoniejpamięcipoprzezre-
alistycznenoświetlanie”(elucidation)naszychźródełzapomocąnaszejaktu-
alnejwiedzyownioskowaniuprzyczynowym,starającsięuwzględniaćtakże
wiedzęonassamych-łączniezemocjami-jakointerpretatorachinformacji
źródłowejtakoświetlanej
32
.Tepodejścianiesącałkowiciesprzeczne,alesą
odmienne.nDanymiumysłwłada”(MindoverData)33.Historia,dzisiajsobie
przezautora(każdego?)uświadamianadziękioświetlaniuźródełjakoinforma-
cjiozwiązkachprzyczynowo-skutkowych,tojegodzisiejszatychźródełin-
terpretacja,czylimyślwyrażanadziśwjegojęzykuizwrotnieprzeztenjęzyk
współformowana:nGranicemegojęzykawyznaczajągranicemegoświata”34.
Impełniejszejestnaszeoświetlanieźródełiwnioskowanieprzyczynowe,czyli
naszemyślenie,tympełniejszejestnaszepojmowaniehistoriiiskuteczniejsze
jejuświadamianieczytelnikowinaszychdzieł.
Powyższerozumowaniezostaniepogłębione,kiedyuznamywyraźniejniż
dotychczas,żepostrzeganezdarzeniaiinnefakty,wogólecałyporządekmy-
ślowy,opierasiętakżenasystemie(systemach)wartości35.Różnesystemy
29
Przykłady:W.Orłowski,InnaPolska?1918-2018:alternatywnescenariuszenaszej
historii,DomWydawniczyRebis,Warszawa2018;R.Stemplowski,Faktyifantazje,Wa-
tykan1939-1945,WydawnictwoNaukoweScholar,Warszawa2019,s.7-9icałaczęść2-
Fantazje.
30L.vonRanke,GesammelteWerke,AristotelesMedia,s.330,cytatztekstuz1824r.za:
J.Topolski,op.cit.,s.55-60.
31M.Handelsman,Historyka.Zasadymetodologiiiteoriipoznaniahistorycznego,wyd.2,
1928,przedruk,WydawnictwoNeriton,Warszawa2010,passim.
32F.C.Schafer,ElucidatingSocialScienceConcepts:AnInterpretativistGuide,Routledge
2016,KindleEdition,passim.
33Cytza:J.Pearl,D.MacKenzie,op.cit.,loc.79.
34L.Wittgenstein,op.cit.,tezy5.6i5.62.
35A.Zaman,Thepuzzleofwesternsocialscience,nAcademiaLetters”,2021,Article459,
https://doi.org/10.20935/AL459;H.Putnam,TheCollapseoftheFact/ValueDichotomyand
OtherEssays,HarvardUniversityPress2002.
