Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Możemyzcałymprzekonaniemzapamiętać,żewowychczasachnieobowiązywała
pedantyczna,urzędowajednolitość,stąddominacjaobligatoryjnaimieniachrzestnegoifa-
kultatywneinneskładniki,zktórychzwycięskowyszłynazwiskazformantami-ski/-owski/
-ewski,-ic/-owicz/-ewicz,nazwyapelatywneorazobce,alenajczęściejspolszczone.Do-
dajmy-dzisiajnajczęstszesątrzynazwiska:Nowak,KowalskiiWiśniewski.
2.Trudnepocz¹tkipolskiegopisania(grafiaiortografia)
WejściewXwiekuwprzestrzeńzachodniejkulturyśródziemnomorskiejspowodo-
wało,żejęzykiemliturgicznym,urzędowymiliterackimstałasięłacina,którawswoim
alfabeciemiałatylko24znaki(litery).
Wzachodnimjęzykusłowiańskim,tojestwjęzykupolskim(takgonazywanownaj-
starszychzapisach)potrzebabyłookoło50znakówdlanazwaniaartykułowanychgłosek.
Tetrudnościspowodowały,żenawetnazwywłasnepisanoswegorodzajuskrótowym
szyfrem,naśladującłacinę,przezprawietrzystalat.Okrestentotzw.grafianiezłożona
iwieloznaczna,np.(przykładyz1136r.):
Sul=Suł,Sarnota=Żarnota,Swirsc=SwirczlubŚwirszcz,Sostros=
Siostrosz,Posdech=Poździech;deLecna=zŁekna,deCalis=zKali-
sza,deChezram=zCzesramia,Mislac=Mysłak,Criz=Krzyż,Cossu-
sek=Kożuszek,Duisen=Dźwiżeń.
ŁączniedokońcaXVwiekunapisanozaledwiekilkanaścietysięcywyrazówwtekstach,
któreukazujątrudlogicznegomyśleniapisarzy,bysłowodałosięodczytaćzgodniezjego
wymową.Niedziwimysiętymtrudnościom,jeślipamiętamy,żedodzisiajtrwająkodyfi-
kacjenaszejortografii,którasprawiajeszczesporokłopotównietylkodzieciomwszkole,
aletakżenajbardziejwykształconymPolakom,przystępującymnp.docorocznychkon-
kursówpoprawnejpisowni.
Podstawowąprzyczyną,któratetrudnościwywołała,stałsięfaktpowolnego(iczęsto
różnego)dostosowywaniawpraktycedźwiękówpolskiejmowydozastanychliteroraz
wprowadzaniekilkuróżnychliternaoznaczenietegosamegodźwięku.
Przytymwartowiedzieć,żewKonstantynopolupostąpionoinaczej.Świetnyfono-
logułożyłznakidlapotrzebnychdźwiękówitenarodymająodpowiedniodobranyzestaw
literwswoimalfabecie.TaksięstałowpaństwieMorawianwIXwieku,dlaktórych
ułożyłalfabetuczonyKonstantynzSalonik,zazasługiuznanyświętymCyrylem(zbra-
temMetodym).Jegostaro-cerkiewno-słowiańskiepismo,wzorowanenaalfabeciegrec-
kim,zwanegłagolicą,potemcyrylicą,dodziśstosująBułgarzy,Macedończycy,Serbo-
wie,azmodyfikowanąwXIXwiekugrażdankętakżeUkraińcy,RosjanieiBiałorusini.
PodobnieCzesidziękireformieortografiiJanaHusa(1411)unormowaliswojeróżnice
artykulacyjnewobecalfabetułacińskiegoidodzisiajpiszązmniejszymwysiłkiemimoż-
liwościamipopełnianiabłędówortograficznych,niżtosiędziejeunas.
NiezabrakłoiwPolscewtymczasiereformatora,znającegotraktatHusa.Byłnim
znanynamJakubParkoszzŻurawic(powiatsandomierski),świetniewykształconydok-
tor,profesorprawairektorAkademiiKrakowskiej,szlachcicherbuGodzięba,dostojnik
30
