Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.XaweryDunikowskiisztukaoficjalna
energii,zjakąprzystąpionodoodbudowyinstytucjikulturalnych,npoczucie
klęskikażdynosiłwsobie,iniebyłocosięzałgiwać,żejestświetnie,bonie
jestświetnie”
.Dominowałimperatyw,abyjednakżyćidziałać,copozwoli
ocalićto,copozostałozeświata.Tępostawęokreślałotrudnewspółistnienie
rozpaczyipoczuciagrozyzdeterminacją.Artyściwybralirealizmnjako
sztukę,którajestwstaniedźwignąćciężarczasu,pokazaćjakąśtamprawdę
orzeczywistości”
.
Zaufaniedosocrealizmumożnapostrzegaćjakoprzejścieodjednejkon-
cepcjirealizmudodrugiej.Dojrzewaniedoestetykirealizmugroziłojednak
zabrnięciemwestetykękulturystalinowskiej,tymbardziejżekomunizmnie
byłobcypolskiejawangardzie,któraodmomentupojawieniasięnasceniear-
tystycznejwyraźnielewicowała61.Porębskiujmujesocrealizmwkategoriach
utopii,któranastaławpowojennejpróżni.Artyścipowojniebylinwypaleni
odśrodka”
,zaczynaliponownienzpozycjikompletnegospustoszenia”
,dlatego
potrzebowalipoczuciabezpieczeństwa,któremogłaimzapewnićideologia
komunistyczna:nUtopianiejestpoto,żebywniąwierzyć,tylkopoto,żeby
sięniąbronić”
.Problempojawiałsięwtedy,gdywtęideologięzaczynało
sięwierzyć,coniosłozesobąryzykoodrealniającegozagubienia-itobyła
pułapkautopii62.Wtymaspekcieutopiazbliżałasiędomitu,zktórego
perspektywyrównieżmożnaujmowaćsztukęzideologizowaną,oczymjest
mowawdalszejczęścipracy.
Polskamutacjadoktrynysocrealizmuzakładałazawszepewienmargines
nieortodoksji,innościkontrolowanej.Władzekomunistyczneprzyzwalały
nainnośćgłównientwórcomstarszegopokolenia,oniekwestionowanym
dorobkuimiędzynarodowymprestiżu,którychaktywnośćwpowojennych
realiachmogłaposłużyćdopolitycznejlegitymizacjinowegoporządku”
.Ale
nkoncesjanainność”zawszemogłazostaćcofnięta63.Takieprzyzwoleniena
odrębnośćmiałDunikowski.Byłdlawładzcennyzewzględunawybitny
dorobektwórczyiniepowtarzalnąosobowość.
61Ibidem,s.56,58.
62K.CzeRni:SocrealizmI…,s.71-73.
63W.Tomasik:Czyarchitekturamożezastąpićliteraturę?…,s.49-50.
44
