Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
1.WPROWADZENIE
Ryc01030Wąwózlessowy(PłaskowyżNałęczowski)
Fig01030Loessgully(Pol.ZÃZµz).dryValleywithnarrow
bottomandsteeporcraggyslopes(NałęczówPlateau)
Powstajenajczęściejzprzekształceniażłobin,
bruzderozyjnych,określanychteżjakowąwozy
efemeryczne(Poesen1993),wwynikuwspomnia-
nejerozjiwąwozowej,czyliwspółdziałaniaerozji
linijnej,płytkichruchówmasowych,aczęstotak-
żeeworsjiierozjitunelowej(Verachtertiin.2010;
Bernatek2014).Wąwozynajintensywniejformują
sięwobszarachoubogiejszacieroślinnej(obszary
półsuche,stepowealboużytkowanerolniczopola
uprawne),zbudowanychzutworówśredniospo-
istych,głównielessów,aleteżglin,piaskówdrob-
nychimułków(Maruszczak1973,1999;Patton,
Schumm1981;Poeseniin.2003;Gardziel,Rodzik
2005;Starkel2011).Występująróżneformywą-
wozów,częstopowiązanezfazamiichrozwoju.
Wobszarachlessowychumiarkowaniesuchych
sąwyróżnianeczterystadiarozwojowe(owrag-
bałka)(Sobolew1948),wobszarachlessowych
umiarkowaniewilgotnych-wąwozyefemeryczne
izboczowe(Poesen1993),awobszarachpółsu-
chychwąwozyschodkowenieciągłe(nadlegleuło-
żonekrótkierozcięcia)iwyrównane(Leopoldiin.
1964).Wąwozybardzoczęstotworząrozgałęzione
systemy.
Rozrostpojedynczejformywąwozowejnastę-
pujewskutekerozjiwstecznej,przejawiającejsię
wcofaniujegostromegozamknięcia,nierzadko
ocharakterzekilkumetrowegourwiska(headcut).
Wmiaręrozwojudenudacjizboczywąwózprze-
kształcasięwparów(bałka,arroyo)(Sobolew
1948;Maruszczak1973;Patton,Schumm1981).
Takaformacharakteryzujesięszerokim,płaskim
dnemistromymi,lecznieurwistymizboczami,zre-
gułypokrytymiroślinnością(ryc.1.4).Stądforma
tajestczęstotraktowanajakodojrzałestadium
rozwojowewąwozu(Sobolew1948;Maruszczak
1973).Coistotne,poszczególneformydolinne
określanejakoparowymogąmiećnapewnychod-
cinkachcechywąwozus8nsustricto.
Parówpowstajenietylkozprzeobrażeniawą-
wozu,aleteżidebrzy,gdynazboczachzachodzi
główniespełzywanie,awdnieprzeważaakumula-
cjamateriałuwynoszonegozgórnegoodcinkado-
linkiizjejzboczy.
Ryc01040Parówzwyraźnym,płaskimdnem(Roztocze)
Fig01040Flat-bottomedgully(Pol.parµZ).gullywithflat
bottomofaccumulatiVesediments(Roztocze)
Kolejnąpowszechnąformąpowstającązpo-
głębieniabruzdyerozyjnej(Sinkiewicz1989)jest
wspomnianadebrza(debra),określanateżjako
wąwózzboczowy(Poesen1993).Jesttowąskie
ipłytkie,wprzekrojuV-kształtnewcięcieostro-
mych,częstoosypującychsięzboczachiodużym
(20-450)ibardzoniewyrównanymspadkudna
(ryc.1.5).Wprofilupodłużnymdebrzymożnaza-
zwyczajzaobserwowaćciąginadlegleułożonych
rozcięć(częstozdrobnymirozszerzeniami),roz-
dzieloneprogamizerozjiwstecznej.Dorywalski
(1958)łączydebrzezparowemiwyróżnia:wierz-
