Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.WPROWADZENIE
13
stanowiwwiększejskaliprocesspłukiwanialinij-
nego.Towarzyszytemuprocesowirównieżerozja
wsteczna,częstopowiązanazdrenażemwódgrun-
towych/Źródlanychlubzespływemśródpokry-
wowym.Procesyteprowadządowykształcenia
podłużnychzagłębieńdolinnychoróżnejdługości,
głębokościikształcie,czyliróżnegotypudolinek
erozyjnych/erozyjno-denudacyjnych:
wąwozów
iparowów,debrzy,małychdolinekwciosowych
iwądołów,jakirozdołów(Klimaszewski1978;
Galon1979;Migoń2006).Niemożnatupomi-
nąćformzwiązanychzoddziaływaniemczłowie-
ka,tj.różnegokształtuiwielkościrozcięćnalinii
nieutwardzonychdróggruntowych,któreprzy-
pominająformynaturalne(parowy,wąwozy),jak
równieżwystępującychnajczęściejwobszarach
użytkowanychrolniczoniecekzmywowych(abla-
cyjnych)(Sinkiewicz1998).
Zagadnieniegenezyiwiekupowstaniawymie-
nionychformpozostajezłożone.Jakdotychczas
małoznanyjestproblemrozwojuformerozyjnych
wczasieeo-imezoholocenu,kiedyistniałapo-
wszechniepokrywaleśna.Naogółprzyjmujesię,
iżczaspowstaniatychformtookresneoholoceń-
ski,odczasuprzybyciaosiadłychplemionzajmują-
cychsięuprawąroliihodowlązwierząt,zczymjest
związanegłównieodlesienie.Ztymokresemwiąże
sięteżpowstanie:wąwozów,parowówiwcięćdro-
gowychorazniecekzmywowych(m.in.Józefaciuk
1999;Maruszczak1999;Zgłobickiiin.2014).
Formyholoceńskienazboczachdolin,awkra-
jobraziemłodoglacjalnymrównieżryniensubgla-
cjalnych,mająwgłównejmierzecharaktererozyj-
nyiopróczwąwozóworazparowówsąstosunkowo
słaborozwinięte.Dolinkiholoceńskiewystępują
zarównowdnachpóŹnoglacjalnychdolinekiniecek
denudacyjnych,jakisamodzielnie,bezstarszych
założeń.Sąoneczęstozlokalizowanewmiejscach
podcinanychprzezrzekęlubwstrefachwypływu
wódgruntowych(Churskaiin.1967;Niewiarowski
1968a;Kostrzewski1971;Churska1989;Majewski
2008;Mazurek2008).Wielkośćiczaspowstania
holoceńskichformzboczowychjestróżny.Więk-
szośćdolinekpojawiłasięwokresiesubborealnym
isubatlantyckim(Szupryczyński1967;Gołębiew-
ski1981;Florek1991;Nowaczyk1991;Sinkiewicz
1991,1994).Dyskusyjnymzagadnieniempozostaje
to,czyformyholoceńskiepowstałyjeszczeprzed
działalnościączłowieka(np.Smolska2005),czy
wokresiehistorycznym(np.Maruszczak1973;
Starkel1989;Janicki2016).
Dolinkierozyjne/erozyjno-denudacyjnesą
różnienazywane,przyczymposzczególneokreś-
leniasąteżróżnierozumiane(Dylik1974;Soms
2011).Naprzykładpojęcieparowujestwliteratu-
rzeróżnorakorozpatrywaneiczęstoutożsamiane
zwąwozem.Najczęściejokreślasięnimformępo-
wstałąwskutekpowolnego,naturalnegoprzeobra-
żeniawąwozu(Sobolew1948;Maruszczak1973),
wąwozulubdebrzy(Klimaszewski1978)albową-
wozu,dolinkiwciosowej,debrzylubwądołu(Star-
kel1960).Parowamizwyczajowookreślasięteż
niektóresuchelubokresowoodwadnianedoliny
rozcinająceklifymorskie(Pawłowski1922;Augu-
stowski1961).Równieżniejednoznaczniejestro-
zumianepojęciewądołu.WedługKlimaszewskiego
(1978)stanowionformęjednegozestadiówroz-
wojowychdebrzy.Jednakbywajątymterminem
określanenieckizzaorania(Dorywalski1958;Sin-
kiewicz1998),azatemformyzwiązanezprocesem
denudacjiantropogenicznej.
Różniesątakżenazywanerozcięciadrogowe,
tj.formypowstałenaliniinieutwardzonejdrogi
gruntowejwskuteknaturalnegodziałaniaerozjili-
nijnejwzmacnianejprzezruchpojazdówkołowych.
Naobszarachlessowychtegotypuformyogłębo-
kościkilku,rzadziejkilkunastumetrów,określasię
jakowąwozydrogowelubgłębocznice(Józefaciuk
1999;Gardziel,Rodzik2001),anapozalessowych
obszarach-częstojakoparowydrogowe(Sinkie-
wicz1998).
Zerozjąwąwozowąwiążesiępowstaniewą-
wozów,aleiformpokrewnych,m.in.debrzyiroz-
dołów(Klimaszewski1978;Galon1979;Migoń
2006).Najbardziejtypowąinajczęściejopisywaną
formęstanowiwąwóz(owrag,gully).Równieżde-
brzatoformapowszechna,alerzadkowyróżniana
iopisywana(Dorywalski1958;Starkel1960;Sin-
kiewicz1989,1994;Smolska2003,2005,2012a).
Jestona(podobniejakwąwóz)formąwyjściową,
zktórejpowstająinne,pokrewnedolinki-parowy
lubwądoły(Pietkiewicz,Żmuda1973;Klimaszew-
ski1978;Jaroszewskiiin.1985;Migoń2006).
Wąwóztodośćgłęboka(odkilkudo30-40m),
zregułyrozgałęzionadolinka,przeważniesucha,
ostromychzboczach(wgórnychczęściachzazwy-
czajurwistych)iwąskim,naogółniewyrównanym
dnieoraczejmałymspadku(ryc.1.3).
