Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
1.WPROWADZENIE
raturywcykludobowym(rytmzamarzanie-od-
marzanie)sprzyjająnasileniuprocesówdenuda-
cyjnych:spłukiwaniu,soliflukcjiluburuchamiania
płytkichosuwisk,któreprowadzągeneralniedo
łagodzeniaicofaniakrawędzizboczy.
StądPoser(1951)zaproponowałkoncepcję
asymetriipierwotnejiwtórnej.Wpierwotnejasy-
metriizboczaciepłe,zewzględunazachodzącena
nichintensywneprocesydegradacyjne,byłybar-
dziejłagodnewstosunkudozboczychłodnych,
małoaktywnych.Wasymetriiwtórnejwymuszone
procesamidenudacyjnymiprocesyerozjiwodnej
podcinałyzboczeciepłe,powodującdopierowów-
czasjegowiększąstromość.
JakwykazująbadaniaChurskiej(1966,1976),
większośćrozpatrywanychform(nieckidenuda-
cyjne,niszeidolinkipłaskodenne)wykształconych
nazboczachPradolinyNoteci-WartyiDolinyDrwę-
cywykazujeasymetrięciepłą(większenachylenie
zboczydosłonecznychook.1-30).Przyczymnaj-
wyraŹniejwystępujeonawnieckachdenudacyj-
nych,wktórychjestjeszczemocniejpodkreślona
podpokrywąstokową,cozaprzeczakoncepcjiPo-
sera(Poser1951;Poser,Müller1951),nacorów-
nieżzwracaliuwagęm.in.Jahn(1956b)iChurska
(1966).Nieckiniebyłybowiemkształtowaneprzez
wodypłynące,awprzewadzemiałyniecobardziej
stromezboczaowystawieciepłej(Churska1966),
chociażzgodniezkoncepcjąPoserapowinnobyć
przeciwnie.
Pochodnąasymetriiklimatycznejjestasymetria
litologiczna.Wyrażasięonainnymwykształceniem
litofacjalnymosadówpokrywstokowychnazbo-
czuciepłymichłodnym.Nazboczuchłodnymjest
rejestrowanaznaczniewiększa(nawettrzykrotnie
wniszach)miąższośćosadów.
Jednakzagadnienieniejestdokońcarozstrzy-
gnięte.Mogąfunkcjonowaćodmiennetypyasyme-
triiklimatycznejdolinek,wktórejmodelowanie
zboczyzależywdużejmierzeodzaleganiapokrywy
śnieżnejiczęstotliwościjejzanikania.Wskrajnych
warunkachklimatuperyglacjalnegołatwiejrozmar-
zajązboczaciepłe.Pokrywaśnieżna,którakrócej
zalegaiszybciejtopnieje,powodujedynamiczne
procesyspłukiwaniaisoliflukcji,awkonsekwencji
potencjalneprzemieszczaniesięstrumieniawód
okresowychkuzboczuzimnemu.Wmniejskraj-
nychwarunkachwsezonieletnimzboczeciepłe
głębokoodmarzaistosunkowoszybkowysycha.Na
zboczuzimnympokrywaśnieżnadłużejzalegaire-
latywniewolnotopnieje,powodującsilneidługo-
trwałeuwilgotnienie.Faktytesprzyjająsoliflukcji,
któraprowadzidoniesymetrycznejagradacjidna
iwymuszaewentualnybiegstrumienikuzboczu
ciepłemu.
Jednakniedokońcajasnejest,któryproces
wasymetrycznymmodelowaniustokówodgrywa
istotniejsząrolę.Niewszystkoteżnależyodnosić
dowspółczesnychstrefklimatuperyglacjalnego
wwysokichszerokościachgeograficznych,bowiem
aktywnośćzwiązanaznasłonecznieniembędzie
innawstrefiearktycznejniżwśrednichszero-
kościachgeograficznych.Obserwacjeterenowe
prowadzonewArktyceKanadyjskiejnaWyspie
Banksa(m.in.French1971)wskazują,iżwiększe
nachyleniezboczyjestraczejniezależneodekspo-
zycjiiwystępujezwyklenazimnymzboczu.Ponad-
tonazboczuciepłymobserwujesięwzrostmiąż-
szościwarstwyaktywnej,intensyfikacjęruchów
masowychizmniejszenieichogólnegonachylenia.
BadaniaprowadzonenaSValbardzienaKaffiøyra
(Sinkiewicz1982)wskazujązkolei,iżnajwiększe
przeobrażeniadenudacyjnewystępująnastokach
zbudowanychzmateriaługliniastegoiozimnejwy-
stawie,anajmniejszenapochyłościachowystawie
ciepłej,przykrytychwarstwąutworówgruboziar-
nistychoznacznejmiąższości.
Wodniesieniudośrednichszerokościgeogra-
ficznychwiększaaktywnośćdobowychprocesów
zamarzania-rozmarzanianaciepłychstokachpro-
wadzidoerozjiicofaniasięzbocza,comożeodpo-
wiadaćłagodniejszymwarunkomperyglacjalnym.
Całkowity
zanik
wieloletniej
zmarzliny
wallerødzie,awniektórychprzypadkachwokresie
preborealnym(Błaszkiewicz2003;Jaworski2005;
Słowińskiiin.2014)spowodowałwzrostgłębo-
kościinfiltracjiwódopadowychiroztopowych.
Wkonsekwencjim.in.naNiżuPolskimwewczes-
nymholoceniedoszłodouruchomieniaiustabili-
zowaniasięsystemówwodonośnych(Niewiarow-
ski1986;Petelski,Sadurski1987;Nowaczyk1994;
Bajkiewicz-Grabowska2002;Błaszkiewicz2003).
Fakttenzapoczątkowałmożliwośćstałegoudzia-
łuwódpodziemnych/Źródliskowychwodmładza-
niustarszychdolineklubformowaniunowych,
np.V-kształtnychdolinekwciosowych.
Powstaniewielutypówdolinekjestzwiązane
zwgłębnąerozjąwodnątzw.wąwozową,która
