Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
ProlegomenadoedycjidziełPiotraSkargi
Kazaniatematycznepojawiłysięrównocześniezkazaniamitypuhomi-
lijnego,aszczególnąpopularnościącieszyłysięwśredniowieczu.Wyrastały
zretorycznegogenusdeliberativumimiałyformęzbliżonądotraktatu,awy-
głaszanojeprzedewszystkimwkręgachuniwersyteckich-stądichelitarny
charakter.Uzasadnionejestzatemstwierdzenie,że„termin«kazanietema-
tyczne»wiążesięzkonkretnymrodzajemkazania,uprawianymnajchętniej
wokresieśredniowiecza”,a„przypisywanietemuterminowiznaczenianad-
rzędnego,wktórymmogłybysięznaleźćtakżeinnerodzajekazań,niejest
posunięciemsłusznym”11.
Pomimoniedostatkówpowszechniefunkcjonującegorozróżnienianaho-
milieikazaniatematyczne,napotrzebytejpracyprzyjmętenwłaśniepo-
dział,zzastrzeżeniemjednak,żeniemożnautożsamiaćkazańtematycznych
wiekówśrednichirenesansu,bo„szesnastowiecznesermonesodbiegałyjuż
bardzodalekoodsztywnychramwyznaczanychtegorodzajukazaniom
wśredniowieczu”12.Wepocetejjednązwyróżniającychcechtegorodzaju
mowybyłajejelitarność,wrenesansienatomiastkazaniatematycznemogły
miećrównieżcharakterpopularny.
Najbardziejchybakompletnątypologiękazaństaropolskichwepocere-
nesansu,adotejwłaśnieepokiprzynależykaznodziejstwoSkargi,przed-
stawiłMieczysławBrzozowski.Podzieliłkazanianahomilijneitematycz-
ne,awramachdrugiejgrupywyróżniłkazania:teologiczno-apologetyczne,
katechizmowe(dotejgrupyzaliczyłm.in.Kazaniaosiedmisakramentach
Skargi),oświętych,przygodnei-osobno-pogrzebowe.Wramachkazań
przygodnychwskazałponadtokazaniasejmoweikazaniaobozowe13.Twór-
czośćkaznodziejskaSkargi,jakiprzedstawionaprzezniegosamegodefini-
cjakazaniaprzygodnego,uprawniadowprowadzeniapewnychmodyfikacji
wtympodziale.KazaniaSkargiwyraźniedzieląsięnahomilijneitematycz-
ne,jednakwramachtejdrugiejgrupytrzebawyróżnićkazaniateologiczno-
-apologetyczne,katechizmowe,hagiograficzneiprzygodne.Zkoleiwśród
przygodnych,któremożnautożsamićzdzisiejszymikazaniamiokolicznoś-
ciowymi,trzebawyodrębnić:pokutne,dziękczynne,pogrzeboweiobozowe,
atakżeodmianękazańpolitycznych,jakąsąkazaniasejmowe14.
Kazanianiedzielneiświąteczne–realizacjazaleceńTridentinum
JakopierwszezezbiorówkaznodziejskichSkargiukazałysięKazaniana
niedzieleiświęta,wytłoczonewroku1595przezPiotrkowczyka.Wtomiezna-
lazłsięwybórkazańwygłoszonychprzezSkargęwciągutrzydziestutrzech
11D.Platt,Kazaniapogrzebowe,s.26.
12M.Brzozowski,Teoriakaznodziejstwa(w.XVI-XVII)[w:]DziejeteologiikatolickiejwPolsce,
red.M.Rechowicz,t.2:Ododrodzeniadooświecenia,Lublin1975,s.385.
13Ibidem,s.386-387.
14OstaropolskichkazaniachpolitycznychpisałM.Korolko(Uwagiogenologiikazaniapolitycz-
negowPolsceXVIwieku[w:]KulturailiteraturadawnejPolski.Studia,Warszawa1968,s.149-172).
