Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
ztychteorii–paradygmatów,naukowychprogramówbadawczych,tradycjiba-
dawczychczystylówmyślowych–maswojąspecyfikę,inaczejrozkładaakcenty
międzyaspektemracjonalnymisocjologicznym,realizujeodmienneambicje
normatywne,gdzieindziejumieszczamechanizmzmianynaukowejitp.Zdając
sobiesprawęztychróżnic,używamtychterminów–przynajmniejdopewnego
stopnia–zamiennie.Podzielambowiemzasadnicząintuicjętychbadaczy,że
naukajestprzedsięwzięciemracjonalnym,azarazemżejesttoracjonalność
ograniczonahistorycznie.
WKuhnowskiepojęcieparadygmatuodsamegopoczątkuwpisanabyła
polisemia,naktórązwracaliuwagęjużpierwsiczytelnicy27.Wodpowiedzina
krytykęKuhndokonałrozróżnieniadwóchzasadniczychznaczeń:paradyg-
matujakowzorcowegorozwiązaniaproblemuorazparadygmatujakomatrycy
dyscyplinarnej,wskładktórejwchodziływartości,symbole,ontologiaiwzorce
wpierwszymsensie28.Pojęciaparadygmatunajczęściejużywamwrozdziale
pierwszym,odwołującsiędoobydwuznaczeń.Zjednejstronywidzęsławne
badanieStefanaNowakanadstudentamiWarszawyjakowzorzec,którytworzył
wkolejnychdwóchdekadachwyobrażenieodobrychbadaniachspołecznych.
Zdrugiej–rekonstruujęmatrycędyscyplinarną.Wyróżniamwniejjednak
inneaspektyniżKuhn:mówię–tymrazemzaLaudanem29–ometodologii,
teoriiicelachnaukijakosieciugruntowującychsięwzajemnieracji30.Pojęcie
paradygmatujestużywanezawszewtedy,gdyinneterminy(takiejakszkoła,
nurt,teoria,moda)niewydająsięadekwatne,abyopisaćjakąścałośćoniejas-
nychgranicach,słabosformalizowaną,niemniejznaczącą
31
.Pozwalausytuować
izanalizowaćto,cowyłaniasięzróżnychprac,teoriiianaliz.Stanowiwyższą
jednostkęsensuniżpojedynczeteorie.
Pojęciaprogramubadawczegoużywasięwnaukoznawstwieznacznierza-
dziejniżpojęciaparadygmatu
32
.Możewydaćsiętootyleparadoksalne,że
27MargaretMasterman,Thenatureofaparadigm,w:CriticismandtheGrowthofKnowledge.
ProceedingsoftheInternationalColloquiuminthePhilosophyofScience,London,1965,red.ImreLakatos,
AlanMusgrave,CambridgeUniversityPress,Cambridge1970,s.59–89.
28
ThomasS.Kuhn,Postscriptum(1969),w:tegoż,Strukturarewolucjinaukowych,dz.cyt.,
s.301–360.
29L.Laudan,ScienceandValuesł,dz.cyt.
30
Gwoliścisłości,zamiastocelach,mówięoidealenauki.Objaśniamtęzmianęterminologiczną
wrozdzialepierwszym.
31
Jean-MichelBerthelot,Programmes,paradigmes,disciplines:pluralitéetunitédessciencessociales,
w:Épistémologiedessciencessociales,red.tegoż,PUF
,Paris2001,s.457.
32
Zob.jednakSławomirMandes,Światprzeżywanywsocjologii,WydawnictwaUniwersytetu
Warszawskiego,Warszawa2012.
18
