Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
go,coPozaludzkiego.Zniewalające,symetryczneprzeciwieństwoFilidora
ianty-Filidorapowstało–narratorGombrowiczarzucałtakąmyślmimo-
chodem–nietylkowwynikudziałaniaprawżyciaspołecznego,lecz
i„wmyślNewtonowskiejzasadyakcjiireakcji”(F85),ponieważ–jakto
zostałoironiczniepodkreślone–każdezjawiskoniemożeniewywołać
wnaturze„swegokontr-zjawiska”(F85).Formułowanewpartiachese-
istycznychFerdydurkewezwaniadowolnościireceptynapraktykowanie
postawydystansuwobecFormyzderzałysięwpartiachfabularnych
zantywolnościowąontologiąbytuspołecznegoiontologiąsamejnatu-
ry,którejpodstawąbyłaNewtonowskakoniecznośćprzyrodnicza,najzu-
pełniejzgodnaznienaprawialnąludzkąskłonnościądosymetrycznego
reagowania.TakjakbyGombrowiczapisarzabawiłorównoczesnewzy-
waniedowolnościisztubackiepodcinanienógtym,którzychcielibypo
niąsięgnąć.CaładrugaczęśćFerdydurkejestfabularnymdowodem
nanieskutecznośćfilozofiidystansuwobecFormy,doktóregoGombro-
wiczwpartiacheseistycznychenergiczniezachęcał.Cokolwiekbowiem
Józiobyzrobił,dystansującsięwobecwydarzeń,wjakichuczestniczy
wedworzeHurleckich,doktóregorzuciłygolosy,musisięstaćto,cosię
staje.
WlatachtrzydziestychGombrowicz,rozmyślającnadfenomenem
Formy,mieszałteżsocjologięzbiologią.Wkońcutonieprzypadek,że
wsceniebiciaWalkapomordzieprzezpanówHurleckichdrastycznąsy-
tuacjęmiędzyludzkąmimochodemopisywałzapomocąanalogiizoolo-
gicznej.„Takindykzaszczepiawróblowiindyka!Takfoksterierzaszcze-
piakundlowikultfoksteriera!Sowasójce!Bawółpsu!”(F244).Rozmaite
odmianyludzi,podobniejakrozmaiteodmianyzwierząt,budująwsta-
dziehierarchięaktamiprzemocy,zczegomogłowynikać,żeregułymię-
dzyludzkiegoistnieniasąniezmienne,boniechodziłotylkookulturowe
normyzachowań,leczoanalogiępodstawową,sugerującązasadnicze
podobieństwomiędzyświatemludziizwierząt.Takmoglimyślećostruk-
turzespołecznegoświatapanowieHurleccy,aletakmógłmyślećoniej
takżesamnarrator.Wprzestrzeńkrytykisocjologicznejwdzierałasię
zoologicznafizjonomika,któratękrytykępodważałaodśrodka!Lud
ipanowiewFerdydurkenietylkodlategotworząodmienne,symetryczne
wobecsiebieświaty,żepodlegająspołecznymmechanizmomFormy,któ-
reichwodmiennysposóbkształtująpsychologicznie,leczidlatego,żesą
–coGombrowiczpodkreślał–inaczejukształtowaniwsensiebiologicz-
nym:mająinneciała,ręceinogi,„masywne,ciężkie”.„Łapyistopy–
nie,gminniemastóp–łapyinogi,ogromnailośćłapinóg[ł](F247).
Wobliczutakiejprzygniatającejanatomicznejróżnicy,którarysowałasię
tutajjakpodstawaróżnicykulturowo-klasowej,zderzeniemiędzyod-
miennymitypamipsychofizycznymimusiałobyćzatemnieuchronne.
15
GrzechyGombrowiczaprzeciwkowolności
