Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
kiedyjuż–jakzapowiada–dojedziezniądoWarszawy?Ależzpunktu
widzeniapowieściowegonarratoratosprawabezznaczenia!Zawracać
sobiegłowęjakąśZosią,któraprzecieżwłaściwietaknaprawdęwcalenie
jestżywąkobietą,tylkomęczącąkonstelacjąstereotypów?Przecieżtoon
jestzniewolony,toonjestjejofiarą,onmaprawosięodniejuwolnić.To
prawowFerdydurkejestdefiniowaneseriączasowników:oderwaćsię,
odsunąć,uderzyć,rozbić(F254).Ponieważkażdyczłowiekjestzagroże-
niem,pozostajetylkoprzemieszczaćsięwśródludzi–naprzód!naprzód!
–uciekająclinearnymzygzakiemfabułyzniewygodnychsytuacji.Tak
właśniepodstawowąfigurąwolnościwświeciemłodegoGombrowicza
stajesięfiguraucieczki14.Jesteśzkimś?Wzywajtrzeciegoczłowieka,by
cięwyzwoliłzuwierającegozwiązkuzinnym.IwfinaleFerdydurke
Gombrowiczdawałswojądefinicjężyciakuwolności:uciekaćodludzi
winnychludzi.Formułąwolnościjesttutajniewiązaćsięznikim,wy-
mykaćsię,porzucaćbezżadnychskrupułów–„pędzić,pędzićprzezcałą
ludzkość”(F255).Strachprzedtrwalszymzwiązkiemzdrugimczłowie-
kiembyłtłemprzygodymłodegoGombrowiczazwolnością.Resentyment
byciaprześladowanymprzezwiększość–iprzezosobydominujące,
przedewszystkimprzypominające„archetyp”ojca–napędzałcałąma-
szynerięnarracji.Tojajestemofiarąinnych,mamwięcprawouciekać,
bronićsię,wymykać,zrywaćwszelkiewięzy.Jeślijednakprawdziwa
sztukażyciapolegawłaśnienatym,byumiećtrwalebyćzkimśinnym
nadłużej,aprzytymumiećzachowaćwolność?MłodyGombrowicz,jak
otymświadcząjegoimaginacyjneprzygodyopisanewFerdydurke,
wtakąmożliwośćzupełnieniewierzył.Czyuwierzyłwniąwlatach
sześćdziesiątych,kiedy–stary,dojrzały,słaby–zdecydowałsiębyćna
dłużejzRitą15?RuchkuwolnościwFerdydurkejawiłsięmłodemuGom-
browiczowijakojednoznaczniepozytywny.Toprzecieżoczywiste–mam
prawodowolności!ProblememJóziajestto,żewolnościniejesteśmy
wstanieosiągnąćdokońca,alenieto,żewsamejwolnościtkwijakaś
mroczna,wewnętrznaskaza,którejniedasięodniejoddzielić.Ona
sama,wolność–jakowartośćiceldążenia–jestpozawszelkimpodej-
rzeniem.DlategoŚlubodFerdydurkedzieląlataświetlne.Jakbyobate
teksty–jeślichodziofilozofięwolności–zostałynapisaneprzezdwie
różneosoby.
___
___
___
___
___
___
___
___
14PodobniewHistorii.MówiłtutajWitold:„Jedyne,comożenaszbawić,/Toucieczka
ztegowięzienia/Wjakimjesteśmyzamknięci./UCIEKAJ![ł]WYŁAMUJ!UCHYLAJ
SIĘ!”(W.Gombrowicz,Historia,TeatrSzwedzka2/4,s.44.Zob.J.Jarzębski,Gombrowicz:
ucieczkazrodzinnegodomu,„MiesięcznikLiteracki”1988,nr2-3.
15Por.R.Gombrowicz,20latbyłamniewolnicą,rozm.H.Baltyn,„ŻycieWarszawy”
1993,nr135,dod.s.6-7;MarriedtotheModernist.RitaGombrowiczrememberWitold,
rozm.G.Indiana,„NewHorizon”1996,t.21,nr9-10.
StefanChwin
20
