Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
racjawFerdydurkebiegłapośpiesznymrytmem–bezpamięciowychna-
wrotówispowalniającychjądetalicznychopisówpostaci,przedsta-
wianychjakopełnokrwiste,powieściowe„charaktery”10.PoczątkiemFer-
dydurkejestsilniedoznawanyprzezbohateralęknieistnienia,strach
przednie-byciem,żarliwachęćjednostkowegosamourzeczywistnienia.
KuwolnościpchaJózialękprzedunicestwiającymspojrzeniemInnego
(np.ciotkiHurleckiej:„tonęwdobrocicioci[ł]azresztą,czyistniejędla
niej?”,F197),awięcpragnienieumocnieniawłasnegobytu,jegozinten-
syfikowania,alechwilaosiągniętejwolnościopisywanabyłaanihilacyj-
nymrefrenem„nic,nic,nic”.Stanwolnościtotrwający„setnyułamek
sekundy”momentwyzwalającegosamounicestwienia(F177),takjakby
wolnośćbyłanagłąprzerwąwistnieniu,małąśmiercią11.„Odchodzić
idąc,iśćodchodzącinieczućnawetwspomnienia.Zobojętnieniebłogie!
Bezwspomnienia!”(F176)–takistanosiągaJóziopozaaranżowaniu
wzajemnegomordobiciauMłodziaków.Zdolnośćdowolnościzaczynasię
uniegozresztąodzdolnościdowypowiedzeniarozluźniającychsłów:
„mniewszystkojednoł”(F136).Ktotakiesłowawypowiada,wyzwala
się–choćbytylkonachwilę–zpiekłainterakcji,uwolnionyoddręczące-
gostarania,bywoczachinnychwypaśćjaknajlepiej.
BohaterGombrowiczawalczyoswojąsuwerennośćśmiechem,alenie
jestwstaniezarazićwyzwalającymśmiechemtych,zktórymiwalczy12.
Zresztąwcaledotegoniedąży.ZasadądziałaniaJóziawFerdydurkejest:
niechgwałtsięgwałtemodciska.Ależtowgruncierzeczybardzodobrze
–dajedozrozumieniaJózio–żewszyscy,zktórymimamdoczynienia,są
takzapeklowaniwFormie,choćpewniesąprzeztookropni,alewłaśnie
dlatego,żesązapeklowani,możnawnichuderzyćwrewanżuzawłasną
bezsilnośćiodmienność.AwieszajsięSyfonienawieszaku,bonato
zasłużyłeś,skoropodczaspojedynkunaminyzachowywałeśsięjakma-
rionetkawśródmarionetek.Lekceważącykalambur„wieszaćsięnawie-
szaku”,zmieniającypowagęsamobójstwawslapstickowygagzfilmu
Chaplina,tylkopotwierdzałtakąintencję.Śmiechmajeutyczny,wspiera-
jącywludziachchęćwyzwoleniasięzFormy,wspomagającyichwdąże-
niudowolności,rozładowującyzamkniętekołoakcjiireakcji,uwalniają-
cyodprzymususymetrycznegoreagowaniauderzeniemnauderzenie,
miałsiępojawićsięuGombrowiczaznaczniepóźniej.
Przejścieodstrategiirewanżudostrategiiśmiechumajeutycznego
przypadauGombrowiczanaczaspisaniaTrans-Atlantykuiwiążesię
___
___
___
___
___
___
___
___
10Zob.A.Zawadzki,„Ferdydurke”WitoldaGombrowiczawobectradycjipowieścipi-
karejskiej,„PamiętnikLiteracki”1994,z.4.
11Por.A.Fiut,Gombrowiczapląsześmiercią,„Teatr”1997,nr10.
12Zob.B.Zielińska,ŚmiechGombrowicza,„RuchLiteracki”1987,z.4-5.
StefanChwin
18
