Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
42
Racjonalnośćinieracjonalnośćzachowańekonomicznych
Podczaslekturypoprzedniegorozdziałumogliśmysięprzekonać,jakważną
rolęwekonomicznychteoriachzachowaniaodgrywapojęcieracjonalności1.
Racjonalnośćjestbezwątpieniajednymzkluczowychzagadnieńwspół-
czesnejekonomii.Normatywnemodelesformułowaneprzezklasykówteo-
riiekonomicznejzakładają,żeczłowiek,kierującsięstałymipreferencjami,
dokonujespójnychibliskichoptymalnościwyborów.Zkartpodręczników
ekonomiiwyłaniasięhomoeconomicus-racjonalnajednostkanastawiona
namaksymalizowanieosobistychkorzyści(wtym-zyskówfinansowych).
Wteoriiekonomicznejprzyjmujesięzałożenie,żeludziewsposóbracjonal-
ny:inwestująpieniądzenarynkachfinansowych,dokonująwyborówdo-
tyczącychoszczędzania,ubezpieczaniasięipłaceniapodatków,podejmują
decyzjefinansowewkontekściespołecznym(np.decyzjedotyczącepodziału
dóbrmaterialnych),spostrzegająpieniądzinimdysponują.
Ponieważracjonalnośćzajmujecentralnemiejscewekonomicznychteo-
riachzachowania,przyjrzymysiętemupojęciuniecobliżejispróbujemyzde-
finiowaćjegopodstawowewłaściwości.Pytającoracjonalność,naszkicujemy
teżjejdrugąstronę,czylinieracjonalność.Spróbujemywyjaśnić,wjakim
stopniuiwjakichwarunkachnaszepreferencjeiwyboryodchylająsięod
założeńteoretycznych.Wkońcu,postawimykontrowersyjnepytanie,czyza-
chowania,któresąnieracjonalnezperspektywymodeluekonomicznego,rze-
czywiścienależyzatakieuważać,gdyodwołamysiędoteoriiproponowanych
winnychnaukachspołecznych.Innymisłowy,zastanowimysię,czyniera-
cjonalnośćnaprawdęmusibyćnieracjonalna.Tęniecoprzewrotnąanalizę
przeprowadzimy,odwołującsiędomodelipsychologicznych,któreproponują
takiepojęcia,jakograniczonaracjonalnośćlubracjonalnośćekologiczna.Za-
czniemyjednakodkwestiinajbardziejpodstawowej,czylizestawieniapsycho-
logicznych,filozoficznychiekonomicznychdefinicjipojęcianracjonalność”.
2.1.Definiowanieracjonalnościwpsychologii
ifilozofii
Racjonalnośćjestpojęciem,któregopowszechnieużywasięnietylkowna-
ukowychteoriachczyopracowaniach.Posługujemysięnimrównieżwjęzyku
codziennym,przypisującmu,cociekawe,najróżniejszeznaczenia,nierzadko
odległeodujęciaściślenaukowego.Owarozmaitośćznaczeńpowoduje,że
próbyjednoznacznegozdefiniowaniatego,czymracjonalnośćjest,aczym
1Niektórefragmentytegorozdziałupochodzązjednejzmoichwcześniejszychprac
(Zaleśkiewicz2006b).
