Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
44
Racjonalnośćinieracjonalnośćzachowańekonomicznych
doracjonalnegopostępowaniacharakteryzujetylkoczłowieka,odróżniago
więcodzwierząt.Pozatym,zwracasięuwagęnafakt,iżniektórzyfilozofowie
przeciwstawiająsobieracjonalnośćiemocje.Choćtakieprzeciwstawieniepo-
jawiasiętakżewpewnychteoriachpsychologicznychwyróżniającychnieza-
leżnesystemypojęciowe,odwołującesięalbodoracjonalności,albodoafektu
(zob.Epstein1994),towydajesię,żenajnowszebadaniazzakresuneuropsy-
chologiitemuprzeczą.NaprzykładAntoineBecharaijegowspółpracowni-
cy(Bechara,Tranel,Damasio2002)udowodnili,żepacjencineurologiczni,
uktórychstwierdzonouszkodzeniamózguupośledzająceodczuwanieemo-
cji,dokonująskrajnienieracjonalnychwyborówwwarunkachryzyka(zob.
teżDamasio2002orazrozdział3tegopodręcznika).
Podsumowując,możnapowiedzieć,iżwzaproponowanejprzezfilozofów
definicjiracjonalności,podobniejakwrozumieniutegopojęciawjęzykupo-
tocznym,przyjmujesię,żedziałaniemożnauznaćzaracjonalne,jeślizbliża
jednostkędoosiągnięciazałożonegocelu.
Wpsychologiirównieżwielokrotniepodejmowanopróbyzinterpreto-
waniaracjonalności(zob.Gigerenze,2000;Lewicka1993;Over2004;Shafir,
LeBoeuf2002).Jedenzwymienionychautorów-DavidOver-twierdzi,że
nludzie,wrazzcharakteryzującymiichumysłowymistanamilubprocesa-
miorazpodejmowanymiprzeznichdziałaniami,sąracjonalni,gdyspełnia-
jąokreślonestandardypoznawcze”(Over2004,s.4).Overpiszenastępnie,
żenależydokonaćdwojakiegorozróżnieniamiędzyodmiennymirodzajami
racjonalności.Rozróżnieniepierwszezachodzimiędzyracjonalnościąepi-
stemiczną(formułowanieracjonalnychprzekonańiwnioskowaniezgodne
zzasadamilogiki)aracjonalnościądziałania.Drugiegorozróżnieniado-
konujesięmiędzyracjonalnościąteoretycznąaracjonalnościąpraktyczną.
Tapierwszaodnosisiędoteoretycznegopojmowaniarozumunastawione-
gonatakieformułowanieprzekonańoświecie,którepozostajewzgodzie
zpoprawnym(wsensielogicznym)wnioskowaniem.Natomiastracjonalność
praktycznadotyczywybieraniaadekwatnychsposobówdziałaniawokreślo-
nymkontekście.Jesttozatemswegorodzajunracjonalnośćadaptacyjna”.Do
kwestiiróżnychrodzajówracjonalności,któremogąbyćzesobąsprzeczne,
wrócęjeszczewdalszejczęścitegorozdziału.
Podobniejakwfilozofii,równieżwpsychologiiproponujesięsłownikowe
definicjeracjonalności.WedługSłownikapsychologii,racjonalnośćtonstan
odznaczającysięrozsądkiem,woląakceptowaniatego,cojestdobrzeuzasad-
nione”(Reber,Reber2005,s.637).Tadośćlakonicznadefinicjazostajewtym
samymopracowaniuuzupełnionaniecoobszerniejszymwyjaśnieniempo-
jęciaterminunracjonalny”.Autorzytwierdzą,żeracjonalny,tonzwiązany
zrozumem[ł]odnoszącysiędotego,cojestpoprawnelubprzynajmniej
