Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
stygłąwulkanicznąlawę.Anastępnie,abyśmypopatrzylinakażdegoznas,na
samychsiebie,jakonadającąsięwyróżnićbryłętakiej,mniejlubbardziejza-
stygłejlawy,pokrytejcienkąskorupądobrychobyczajówiprzyzwoitości.Czyż
takiobraznieodzwierciedlatrafnienaszejsamoświadomościwrelacjachze
wspólnotą,wktórejjesteśmyzmuszenicodzienniesięporuszać,oilesamoświa-
domośćtaniepadaofiarąszczególnegosamozakłamania?Czyowaskorupa
dobrychobyczajówiprzyzwoitościjestdziełemnaszejautonomicznejpotrzeby,
przyrodzonegodobra,którewnasdrzemie,czyraczejjestwymuszonaze-
wnętrznąkoniecznościąwygaszaniatemperaturynaszychpasji,abyżyciespo-
łecznewrelacjizinnymibyłowogólemożliwe?
Kwestietemajątakżewymiarpolityczny.ZwróciłnanieuwagęVaclav
Havel,mającnamyślikwestiecałkiembliskienaszymdoświadczeniom:
Powrótwolnościdomiejsca,któreuległomoralnejdezorientacji,spowodowałoefekt
nieunikniony,azatemcoś,copowinniśmybyliprzewidzieć.Okazałsięonjednakznacz-
niepoważniejszy,niżktokolwiekbyłbywstanieprzewidzieć:nastąpiłastraszliwa,ośle-
piającaeksplozjawszelkiegorodzajuwystępków.Wielewątpliwych,aprzynajmniejam-
biwalentnychtendencjiludzkich,przezlatapotajemniekultywowanych,azarazemwyko-
rzystywanychdlacelówcodziennegofunkcjonowaniasystemutotalitarnego,uległo
nagłemuwyzwoleniuiuzyskałoswobodnywyraz.Autorytarnyreżimnarzucałnatewy-
stępkipewienporządek–jeżelijesttowogólewłaściwesłowo–atymsamymwpew-
nymsensiejelegitymizował.Tenporządekuległzałamaniu,nowyporządekzaś,który
owewystępkibyłbyraczejograniczałniżwykorzystywał–porządekopartynaodpowie-
dzialnościzacałośćspołeczeństwainaodpowiedzialnościwobecniego–niezostałjesz-
czezbudowanyiniemógłbyć,ponieważstworzenieikultywacjatakiegoporządkutrwa
długielata.Jesteśmywięcświadkamidziwnegostanurzeczy:społeczeństwouzyskało
wolność,alewpewiensposóbzachowujesięgorzej,niżgdybyłowokowach
2.
TesłowaVaclavaHavla,napisaneprzedponaddziesięcioleciem,zachowują
swojąaktualnośćrównieżwnaszejrzeczywistościspołecznej.Stanowiąone
takżeczęśćodpowiedzinapytaniezawartewtytulenaszegospotkania,uświa-
damiającnamzarazem,żeproblem,októrymmamydyskutować,manietylko
wagęteoretyczną,alenadewszystkodoniosłośćpraktyczną.Wagatejopinii,
wcalenieodosobnionej,zawieraimplikacjępesymistyczną:wskazujenaambi-
walentne–conajmniej–tendencjewczłowieku,atakżefakt,żeprzyzwoitość
człowiekawjegorelacjachzespołeczeństwemjestraczejskutkiemsiłyautory-
tetuobdarzonegowładząaniżelisamoistnejdobrejwolijednostki.
Powyżejprzytoczoneopinieskłaniajądouznania,żewpróbachodpowiedzi
nadylematzawartywtytuleksiążkizapunktwyjściawinniśmywziąćniekon-
cepcjęfilozoficzno-moralnąImmanuelaKanta,leczraczejteorięThomasaHob-
besa.Uważamtakże,żeodpowiedźnatendylemat,którejtutajniepodejmuję
sięudzielać,wymagatakżeodpowiedzinapytanie,czyprzejściaodHobbesado
Kantajestwogólemożliwe.Mamskłonnośćsądzić,żejestonowielcewątpli-
we.
2G.Himmelfarb,OneSimplePrinciple?,„TheAmericanScholar”,Autumn1993,s.549–550.
