Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
JohnWitte–kronikarzdialoguprawaireligii
epokijakJanuszTazbirsązdania,żepopularnośćkalwinizmuwśródszlachty
wynikałazezbieżnościdoktrynalnejkalwinizmuitendencjiemancypacyjnych
szlachty,czywręczzinteresów,sprowadzającychsiędoniechęciwobecobo-
wiązkupłaceniadziesięciny
2
.Dopierowostatnichlatachpojawiająsięprace
ukazującepoczynaniapolskichdysydentówreligijnychwszerszymkontekście
kulturowym
3
.Napóźniejszeodsłonykalwinizmupatrzysięzkoleinajczęściej
przezsoczewkiwyszlifowaneprzezMaxaWebera,którytenodłamreformacji
połączyłzukształtowaniemsięideikapitalizmu,choćnapoparcieswejtezynie
przywoływałwłaściwiemyślikalwińskiej,leczobserwacjeodnoszącesiędo
społeczności,wktórychwiernitegowyznaniastanowilipoprostuwiększość
4
.
Możnachybapostawićtezę,żepolskimczytelnikowiiczytelniczceza-
interesowanymhistoriąideipolitycznychiprawnychniełatwoodostępdo
informacjiwyjaśniających,dlaczegochoćszesnasto-isiedemnastowieczne
polskieelityumysłoweprzyłączałysiędoruchureformacyjnegolubznim
sympatyzowały,społeczeństwopolskieenmassepozostałoprzykatolicyzmie.
CzytodlaPolakówzysk,czystrata(jeślipytanietozadaćzperspektywy
kupieckiej)?
Wczasiedogorywającegopowstaniastyczniowegowlutym1864roku
NorwidpisałwliściedogenerałaWładysławaZamoyskiegoocharaktery-
stycznym,jegozdaniem,dlaPolakówrozumieniunarodowościjakozdolno-
ściłączeniaiprzyswajaniaróżnychtendencjiduchowychiintelektualnych:
nNarodowośćniejestwyłączność,alejesttosiłaprzywłaszczaniasobietego
wszystkiego,codopostępowegorozwinięciażywiołówwłasnychpotrzebne
ikoniecznejest”.Przyokazjipoetadokonywałznamiennegoprzeciwstawie-
niadwóchtypówpatriotyzmu:otwartegoiasymilacyjnego.Narozróżnienie
towartozwrócićuwagę,ponieważpośredniopozwalaonowniknąćgłębiej
wstosunekpolskichelitintelektualnychdoradykalnychodłamówreforma-
cji.nWażneiciekawedlaPolakówpytanie:czemupurytanizmnawetwreli-
giijestherezją???[...]Nawetwreligii[chrześcijańskiej-M.D.]purytanizm
2Zob.J.Tazbir,Reformacja,kontrreformacja,tolerancja,Wrocław1996.
3Zob.W.Kriegseisen,Stosunkiwyznaniowewrelacjachpaństwo-kościółmiędzyreformacją
aoświeceniem(RzeszaNiemiecka-NiderlandyPółnocne-Rzeczpospolitapolsko-litewska),Warsza-
wa2010,iprzywoływanatamliteratura.
4Por.M.Weber,Etykaprotestanckaaduchkapitalizmu.Protestanckie„sekty”aduchkapitali-
zmu,tłum.B.Baran,P.Miziński,Warszawa2010.
VIII
