Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Retoryka
wywarłnaAteńczykachogromnewrażenie.Wydarzenietouważanowstarożytności
zamomentprzełomowydlarozwojuretorykiikulturygreckiej.Gorgiaszbył
bowiemnietylkotwrcąprozyartystycznej,alejednocześniewybitnymprzed-
stawicielemrewolucyjnegoruchuumysłowego,zwanegoruchemsofistycznym,
ktrypodważyłcałą,utrwalonąprzezwiekitradycjękulturową,zastępując
mityczno-religijnyobrazświataobrazemracjonalistycznym.Wywarłjednocześnie
ogromnywpływnietylkonasposbmyśleniairozumieniarzeczywistości,ale
rwnieżnacałysystemwychowawczyAten.
Sofiścibylizresztąodpoczątkuzjawiskiemoglnogreckim.Podobniejak
wcześniejrapsodzi,wędrowalioniodmiastadomiasta,niosącwszędzieswąnową
naukę.Uważalisięprzedewszystkimzawychowawcwinauczycieli.Pragnęli
swychuczniwprzygotowaćdoaktywnegożyciaobywatelskiego;podstawąswego
nauczaniauczynilidialektykę,rozumianąjakosztukaprowadzeniadyskusji,
iretorykę,ktrabyładlanichsztukąprzekonywaniaistarannegoopracowania
zwartejlogiczniemowy.Oferowaneprzeznichwykształcenieobejmowałoszeroki
zakresproblemw,brałopoduwagęcałośćkultury:język,religię,naukęopaństwie,
naukęospołeczeństwie,moralność,prawa.Wszystkieteproblemystałysięprzytym
przedmiotemkrytycznejrefleksjiioceny.Złożonośćtychproblemw,azwłaszcza
łatwadozauważeniarozmaitośćkultwiobyczajw,panującychwrżnych
regionachGrecji,doprowadziłasofistwdoprzekonania,żewiększośćpoglądw
ludzkichmawartośćwyłącznierelatywną,opartąnamniemaniu(dóxa),iże
wzwiązkuztym,poprzezumiejętnewykorzystaniejęzykowychśrodkwprzekony-
wania,możnaskuteczniewpłynąćnakształtowanietychpoglądw.Sofiścistawiali
sobiedalekosiężnecele.Pragnęliformowaćcałąosobowośćucznia.Wykształcenie
retorycznestanowiłopraktyczneucieleśnienieichwychowawczegoprogramu.Kładli
wnimdużynacisknarozwinięcielogicznejargumentacji,nazywająctęmetodę
—dialektyczną,czylisztukądyskutowania,oraznasztukęprowadzeniasporu
(erystykę).Nadużywanietejsztukidoudowadnianiaprzeciwstawnychtezodebrało
jejwiarygodnośćinadałopejoratywneznaczeniesamejjejnazwie.
Wszyscynajwybitniejsisofiściinteresowalisię,choćnarżnysposb,językiem
iwymową.ProtagoraszAbdery(480-410)miałnauczać,wjakisposbnsłabszy
argumentuczynićsilniejszym”,coniemalnatychmiastzaczętorozumiećiinter-
pretowaćjakosposbprzedstawianiaprzestępstwajakocnoty,chociażonsam
sądziłprawdopodobnie,żeniezawszezwyciężasprawiedliwośćinależyprzyczynić
siędojejzwycięstwazapomocąsztukiretorycznej.Sformułowanietozrodziło
jednaketycznydylemat,czywogleretorykajakosztukaprzekonywaniamoże
pozostawaćwzgodziezpraworządnościąiprawdą.
Protagoraswywarłdużywpływnarozwjsztukiretorycznej,zwłaszcza
poprzezswestudiagramatyczne.Dokonałklasyfikacjizdań,wyodrębniajączdania
oznajmujące,pytajne,rozkazująceiżyczące,określiłrodzajerzeczownikw(rodzaj
męski,żeńskiirzeczowy).Swestudiagramatycznepodporządkowałzasadzie
poprawnościjęzykowejiwyeliminowaniunieporozumień,wynikającychzbłędnego
posługiwaniasięformamijęzykowymi.Byłrwnieżpierwszym,jakdonosi
10