Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
50
BogumiłGrott
szurzept.EgoizmnarodowywobecetykiZygmuntBalicki;zasadatraktowaniaKo-
ściołajakoninstytucjinarodowej”,cosprowadzałosiędosprawowanianadnim
kontroliprzezczynnikispołeczneowysokimuświadomieniunarodowym;zapropo-
nowanaprzezDmowskiegoideadwuniezależnychodsiebieetyk:netykichrześcijań-
skiej”inetykinarodowej”,cooznaczałoautonomiętejostatniej,awięcwyjęciespraw
narodowychspodosądówetykichrześcijańskiej.
Poglądyideologówiprzywódcówwczesnejendecjiwyrażanewosobnychbro-
szurachoraznałamachgłównegoperiodykutejformacjipolitycznej-nPrzeglądu
Wszechpolskiego”(1895-1905-por.Hrabyk1937)-kształtowałysięnatleówcze-
snejsytuacjicałegonaroduizachodzącychwydarzeńpolitycznych.Kościołowi
wPolscegroziławówczasgermanizacjairusyfikacja,comogłozniegouczynićin-
strumentwynaradawianiaPolaków(WatykaniRosja1896:385-387).Walczono
owprowadzeniejęzykapolskiegodonauczaniareligiiwKrólestwiePolskimiwPo-
znańskiemorazoswobodępowrotudowyznaniarzymskokatolickiegodladawnych
unitówsiłąwcielonychprzezcaratdoCerkwiprawosławnej.Tensplotzagadnieńre-
ligijnychipolitycznychuniemożliwiałnarodowodemokratycznymideologomzajmo-
waniewyraźnegostanowiskawstosunkudoreligiiiKościołakatolickiegojakoinsty-
tucji.Dlategoteżwypowiedziichniezawszemająjednorodnąustalonąlinię,ponie-
ważbywajączytoreakcjąnanasuwającesięaktualnieproblemy,czyteżsąprzejawem
ustosunkowaniasiędojakiegośjednegoaspektudziałalnościKościoła,ocenianego
zawszezpunktuwidzeniainteresówprojektowanejprzezendekówpolitykinarodo-
wej,któramusiałatakżereagowaćnaproblemychwili.
Ogólnierzeczbiorąc,ideologowieiprzywódcywczesnejendecjiwidzieliwKoś-
cielekatolickim-mającymswojecentrumwRzymie,awięcwmiejscuniezależnym
odpaństwzaborczych-siłę,naktórejwpewnychsytuacjachiwpewnymzakresie
możnasiębyłooprzeć.Rzym,dbającointeresykatolicyzmunmusiał-jakpisałJan
LudwikPopławski-być,chociażbynawetniechciał,wpewnychokolicznościach
naszymobrońcąuprawnionym”(Popławski1897:7).
JednocześniePopławskidoskonalezdawałsobiesprawę,żeinteresypolskości,
niezawszepokrywającesięzinteresamikatolicyzmu,mogłybyćwykorzystywane
przezRzymdlaswoichcelów.Zmyśląotakichprzypadkachzalecałstanowczeprze-
ciwstawianiesiępolityceKościoła.Niechciałjednakdoprowadzićdozerwaniaswe-
goobozuzkatolicyzmem(tamże).
Zpowyższegowidaćwyraźnie,jakuschyłkuXIXwiekuwyglądałaliniapolitycz-
naNarodowejDemokracjiwstosunkudoKościołakatolickiego.Byłaonawynikiem
czystegointeresupolitycznegoibrakowałowniejskładnikaocharakterzeideowo-
-moralnym,dopatrującegosięwkatolicyzmiewartościnajwyższej.
OpolitycenarodowychdemokratówwstosunkudoKościołakatolickiegodecy-
dowałyistniejącewarunki.ObawyprzedgermanizacjączyrusyfikacjąKościołachwi-
lowodoprowadzałynawetdobraniapoduwagęmożliwościprzeciwstawieniareligii
Kościołowi.Jednakwendecjizdawanosobiesprawę,żeplanyoderwanialuduoddu-
chowieństwabyłynierealne.Wzwiązkuztympoprzestanonapróbachrozciągnięcia
wpływunaduchowieństwolubchociażbytylkonapewnąjegoczęść(Duchowieństwo
