Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
54
BogumiłGrott
Trzebapamiętać,żenacjonalizmpolski,pojawiającsięuschyłkuepokizaborów
wtrudnejdlanarodupolskiegosytuacji,niemógłniezauważaćwystępującychwów-
czastrendów.Niemniejjednakjegopostulatyutrzymywałysięwgranicachcywilizo-
wanychstandardówdotyczącychżyciaspołecznegoimiędzynarodowego,czegonie
możnapowiedziećokoncepcjachipraktycenacjonalizmówniektórychnarodów
ościennych.Np.wNiemczechtamtejszynacjonalizmnasiąkałzczasem,itowszero-
kimzakresie,rozwijającymsiętamwwieluodcieniachneopoganizmem,aetoschrze-
ścijańskiulegałstopniowejmarginalizacji(Rauschning1939:124-125).Wtensposób
przygotowywałsięgruntdlahitleryzmu.WPolscenatomiastrozwójsytuacjiszedł
wodwrotnymkierunku.Latamiędzywojniatookresodrodzeniareligijności,comiało
przemożnywpływrównieżnacharakterpowstającychwówczaswkrajuideipolitycz-
nychispołecznych.Ponadtonacjonalizmendeckiepokizaborówbyłnacjonalizmem
obronnymnaroduuciskanegoiwynaradawianego.Byłpozbawionyszowinizmu.Mu-
siałstawiaćtwardewymaganiaPolakom,boisytuacjabyłabardzotrudna.Wytykał
imwięcsłabeprzystosowaniedobezwzględnejczęstorzeczywistości.Widaćtowy-
raźniewgłównejpracyDmowskiego,MyślachnowoczesnegoPolaka,orazwinnych
wypowiedziachpublicystówendeckichzprzełomuXIXiXXwieku.Nacjonalizm
endeckinajsilniejakcentowałpotrzebychwili,niezajmującsiębudowaniemjakiegoś
nowegoświatopoglądu.Jegowypowiedzi,krytykowaneprzezduchowieństwo,były
tylkoluźnymiatomami,którezczasemzostałyzastąpioneprzezideologięokreślaną
jakonarodowokatolicka(GrottB.1984).
nSTARZY”PARLAMENTARZYŚCIUWŁADZY
WPolsceniepodległejreprezentantemkierunkunacjonalistycznegoikontynuacją
przedwojennegoStronnictwaDemokratyczno-NarodowegostałsięZwiązekLudowo-
-Narodowy(1918-1928).Jegopolitycywywarlidużywpływnaokreśleniepozycji
polskiegoKościoławkonstytucjizroku1921.Spełniałaonawiększośćkościelnych
postulatów,stawiająctęinstytucjęnakorzystnychpozycjach.Tosamomożnapowie-
dziećozawartymwroku1925konkordaciezeStolicąApostolską.Takżeoinnymjuż
stosunkuobozuendeckiegodoKościołaireligiiwporównaniuzokresemprzełomu
XIXiXXwiekuświadczyProgramIZjazduZLNzroku1919.Czytamytam:nKo-
ściołowikatolickiemunależysięwPaństwiePolskimstanowiskoodpowiadającejego
boskiemuzałożeniuicałkowitanieskrępowanawolność[...],fundamentemwycho-
waniazwłaszczamusibyćwiaraireligia”(ZjazdZwiązkuLudowo-Narodowego...
1919:4).ZaśProgramIIZjazduZLNpostulowałkoniecznośćwychowaniaspołe-
czeństwanwduchureligijnym”,aKościółokreślałmianemnkierownikamoralnego
narodu”(ProgramZwiązkuLudowo-Narodowego...1919:4).Nicwięcdziwnego,że
jedenzówczesnychwybitnychkatolikówspołecznych,ks.AntoniSzymański,wroku
1927stwierdzałpozytywnąewolucjęendecjiwstosunkudoKościoła.Zauważałjed-
nakinegatywnezkościelnegopunktuwidzeniastronyendeckiegoprogramu,który
uchylałsięodwyraźnegostwierdzenia,nżezasadykatolickiepowinnyprzenikaćcałe
