Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
56
BogumiłGrott
wzakresieustrojupolitycznego,aleigospodarczo-społecznego.Jedenzmłodychpu-
blicystównarodowychztamtychlat,WojciechWasiutyńskitakpisałnatentemat:
Nawszystkichludziach,którzydojrzewaliwpóźnychlatachdwudziestychiwczesnych
trzydziestych,wycisnąłniezatartepiętnowielkikryzysgospodarki.Młodziludziezlat
trzydziestychprzyjmowalizapewnik,żekapitalizmsiękończy[...].Chodziłotylkooto,co
pokapitalizmie(Wasiutyński1966:16).
PodobnieiDmowskiinterpretowałrysującysiękrachkapitalizmu,sądząc,iżna-
stąpizmierzchepokiindustrialnej,awidocznywtejdziedzinieniedorozwójPolski
uznałzaokolicznośćchroniącąprzednagłymupadkiemgospodarczymizwiązanymi
ztymperturbacjamispołecznymi.Równieżogłoszonawłaśniewroku1931,awięc
wlatachkryzysugospodarczego,encyklikaQuadragesimoannopodsuwałaswoje
propozycjewpostacikorporacjonizmu,uzyskującdużywpływnamyślspołeczno-
-gospodarczą,anawetpośrednioipolitycznąwśródpolskiejprawicy.
ENDECJAAWŁOSKIFASZYZMIJEGOFILOZOFICZNEPODSTAWY
Początkowowobrębieendecjiżyczliwieobserwowanopoczynaniawłoskiegofa-
szyzmu.Ustrójtenwydawałsięrozwiązywaćwieleproblemówspołecznychipoli-
tycznychWłoch,chroniąckrajprzedzagrożeniemkomunistycznym,tworzącteż
pewnezabezpieczeniasocjalne,cosłużyłorównieżpokojowispołecznemu.Faszyzm
włoski,przejmującróżneelementysocjalizmuiłączącjeznacjonalizmem,początko-
wowydałsięinteresującąpropozycją.Jednakzczasemwobrębieendecjizaczęto
wnimdostrzegaćformacjęwistocieobcąkulturzepolskiejipozostawiającąwieledo
życzeniazpunktuwidzeniazasadkatolicyzmu.Wroku1931anonimowypublicysta
nSzczerbca”takscharakteryzowałtenwłoskiustrój:
Dziśdopierowidać,iżnafilozofiifaszyzmuzaciążyłszkodliwiewpływniemiecki,miano-
wiciewpływdoktrynyHegla.Heglowskieubóstwieniepaństwa,którestałosięzasadą
przedwojennychPrus[...].Nadmiernaegzaltacjapaństwemwywołałakonfliktzreligiąpa-
nującą,zKościołemkatolickim[...].
Faszyzm,którybyłzrazunietylkozbawiennąreakcjąnakomunizm,leczrównieżro-
zumnąreakcjąnarozwydrzonyliberalizmidemokrację,posunąłsięzbytdaleko,boażdo
przesadnegokolektywizmu.Zwalczywszymrzonkęindywidualistyczną,niepotrafiłusza-
nowaćsłusznychprawjednostkiwnarodzie,podporządkowującjąnadmierniezbiorowo-
ści.Jesttowypaczenieideinarodowejwpaństwiekatolickim,gdyżzarównozdrowynacjo-
nalizm,jakikatolicyzm,nakładającjednostcepewneobowiązkimoralne,pozostawiająjej
swobodębytuirozwoju,nieetatyzującduszaniumysłów(Italicus1931:2-3).
Jakwidaćzpowyższegotekstu,początkowofaszyzmwłoskipostrzeganopo-
wierzchownie,wyobrażającgosobiejakopożytecznąsilnąwładzęporządkującąsto-
sunkiwpaństwie,czegoniemogłazrealizowaćliberalnademokracja.Niedostrzega-
nojegopodstawfilozoficznychifundamentalnychwartości,naktórychsięopierał.
Dopieropotemprzyszłootrzeźwienie.
