Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
kałsięswoistejrehabilitacji.Chwalonowłaśnieówsarmackipatriotyzmidawną
obyczajowość(Mickiewicz,PanTadeusz)zżartobliwymdystansemwprawdzie,
aleizpobłażaniemprzyglądanosięginącemuświatufolwarkówszlacheckich
(A.Fredro).Publikowanezaśwtedypamiętniki(zwłaszczaJ.Ch.Paska)służy-
łyapoteoziemilitarnychprzewagRzeczypospolitejWazówiSobieskich.Toone
budowałyfundamentpodpojawieniesięoryginalniepolskiegogatunkupiśmien-
nictwa,jakimbyłagawędaszlachecka.Powstającewokresieromantyzmunowe
utworyprzekształcajądawnerealiakulturysarmackiejwsystemznakówisymbo-
li,ateprzetrwaływwyobraźniPolakówdodziś.
Nurtliteracki(tematyczny)romantycznegosarmatyzmunieprzeminąłbez
śladu,mimożejużuschyłkuromantyzmupojawiałysięśladyprotestuprzeciw-
koidealizowaniunszlacheckichgniazd”(wpowieściachWaleregoŁozińskiego
iZygmuntaMiłkowskiego,AlkhadarzeEdmundaChojeckiego).Dopierojednak
generacjaStefanaŻeromskiegoponowiławczesnoromantycznygestzbuntowania
przeciwdomowo-dworkowo-szlacheckiejmitologii,wówczaskojarzonejzwłasz-
czazpisarstwemH.Sienkiewicza75.Wokresiepozytywizmu-wpublicystyce
ikrytyceliterackiejzainteresowaniesarmatyzmemzmalałozuwaginaprojektbu-
dowynowoczesnegospołeczeństwa.Romantycznyneosarmatyzmznalazłjednak
pozytywnąkontynuacjęprzedewszystkimwtwórczościSienkiewicza,zkoncen-
trującąsięnaXVIIstuleciuTrylogiąnaczele76.Wjegopowieściachhistorycznych
nawcałejrozciągłościuznaćzarezultatgiermiędzysymbolamiimetaforamikulturowymi,które
wtekściesąimmanentnieobecneidopominająsięjedynieoczytelnikazdolnegojezdekodować.
GrzegorzMarzecproponujewyswobodzeniesięzsystemuopozycji,konstruowanychwtym
klasycznymnurcieinterpretacjiutworu,wnoszącnowy,różnyodzastanego,sens.Zdośćpo-
wszechnympoglądem,żeSłowackidajewnimupustswoimdemokratycznym,antyszlacheckim
iproludowympoglądom,polemizujeLeszekLibera,zdaniemktóregowczasiegdypowstawałpo-
emat,Słowackinietylkotakichpoglądówniewyznawał,aleisamutwórjestwręczkonserwatywny
wwymowie.WedługLiberypoetaniewypowiadatutajkrytykiszlachtyinszlacheckiejduszy”
,ale
rubaszności,rozumianejgłówniejakoscudzoziemczenieemigracji,będącejdlaSłowackiegopod-
stawowympowodemklęsknarodu.Zob.G.Marzec,GróbAgamemnona,http://nplp.pl/artykul/
grob-agamemnona/(dostęp:20.08.2020)orazL.Libera,nGróbAgamemnona”,w:tegoż,Juliusza
Słowackiego„PodróżdoZiemiŚwiętejzNeapolu”,Poznań1993.
75A.Waśko,Romantycznysarmatyzm…,s.184.
76Wobectego,coPolskautraciła,pisarzbyłgotówwybaczyćwszystkiewadyiwydobyćzalety:
waleczność,męstwoipatriotyzm.Wświetletychzasług,przywaryprezentowanychwpowieścio-
pisarstwieSarmatówblakły.Wefekcietakiejkreacjirzeczywistościsiedemnastowiecznejpowstało
dzieło,którestałosięnarodowymmitemwobliczufinalnychzwycięstw,mimożeczęśćszlachty
sarmackiejpoddajesięobcymnajeźdźcom,adozdradykrajuskłaniająobietnicaprzywilejówsta-
nowych.odejścieSienkiewiczaodpozytywistycznejtendencyjnościbyłopowrotemdotejwcze-
śniejszejiszerokorozgałęzionejtradycjiliterackiej,którapodpióremautoraTrylogiiuzyskałanową
jakośćartystycznąirangęspołeczną.Takżeniektórejegowcześniejszeopowiadania,naczelezczy-
storomantycznąNiewolątatarskąz1880roku,świadcząopowrociedoprzeformułowanejnie-
cokoncepcjiszlacheckiejtradycji.WyidealizowanyZdanoborskiodzwierciedlabowiempodobny
zespółcech,postaw,tęsamąmentalność,którąbędąreprezentowalipozytywnibohaterowieTry-
logii,aktórabyłakonsekwencjąideowychprzeświadczeńSienkiewicza.Autorprzygotowywałsię
22
