Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
odbiórkulturyszlacheckiejewoluowałnaprzestrzeniepok.Jednakimbli-
żejdwudziestowieczności,tymgłębszaniechęćdosarmackiejspuścizny.Wwie-
kuXXtraktowanoniejednokrotniementalnośćpolitycznąSarmatówjakoprze-
jawniedojrzałościspołecznejszlachty,zaśkulturoweaspektysarmatyzmujako
anachroniczne.StanisławBrzozowski(LegendaMłodejPolski.Studiaostrukturze
duszykulturalnej,Lwów1909),przewodzącykampaniiprzeciwkoSienkiewiczo-
wijakoklasykowipolskiejciemnotyiszlacheckiegonieuctwa,wjegopisarstwie
widziałucieczkęlubpróbęominięciawielkichproblemówepoki;Trylogięuznał
zaliteraturęrozrywkową,ajednocześnieukłonpodadresemtradycjiziemiańsko-
-szlacheckiej81.
odczasówTrylogiitrwaspórzSienkiewiczemizjegopolonizowaniem
kulturysarmackiej.Patrzenienaczasynpotopu”82przezokularyautoraTrylogii,
któryprzedstawiałprzeszłośćnzbytjaskrawo,ajednostronniezarazem”znużyło,
wedługA.Brücknera,dwudziestowiecznegoczytelnika:
wciągłymhałasiewojennymlubwgwarzebiesiadnymtrudnouchwycićfizjo-
gnomięcodziennegożycia,wpatrzećsięniewposzczególnebarwneobrazki,lecz
wcałąprzeszłośćś83.
TradycjaSienkiewicza,naktórejopartyjestważnydlatożsamościnarodowejmit
kresowy,nazywanawspółcześnietradycjąpiewcyimperialnejprzeszłości84,od-
bieranajestprzezStefanaŚwieżawskiegojakozagrożenie,aideeSienkiewiczow-
skiejakoarchaiczne:
fatalnejwskutkachnzbiorowejterapii«cnotliwąswojskością»”
.D.Skórczewski,Wobecdziedzictwa
romantyzmu…,s.202.Zob.W
.Gombrowicz,Sienkiewicz,w:tegoż,dz.cyt.,s.356.
81WedleA.WaśkinHenrykSienkiewiczjestuosobieniemiściepolskiego,szlacheckiegoświa-
topoglądu.Polskiszlachcic,gdyczegośzrozumiećniemoże,niewierzywto,agdytonaprzykrzo-
necośpomimotosięnieusuwa,wpadawgniew.Postulatemfilozoficznym,jakiszlachtapolska
wnosiławżycie,byłowymaganie,abyświatwniczymnieprzedstawiałżadnychtrudnościdlazro-
zumienia,przekonanie,żewszystkocotakietrudnościwznieca,jestjakimśniepotrzebnym,choro-
bliwymskomplikowaniem,czymśzmyślonym.Zasadniczaniewiarawgłębokośćizłożonośćświata
otopodstawowydogmatfilozofiipolskiej”
.Zob.A.Waśko,Romantycznysarmatyzm…,s.208-210.
82Tytuł,nawiązującydofrazeologiibiblijnej,wedługwiększościkrytykówoznaczanzalanie
PolskiprzezSzwedów.JedynieJulianKrzyżanowskisądzi,iżwyraz«potop»miałdlapisarza«sens
równieżprzeciwny,oznaczałbowiemżywiołowyruchpartyzancki,ukoronowanyklęskąnajeźdź-
cy».DofrazeologiibiblijnejnawiązujetakżestałenazywanieCzęstochowyarką”
.J.Tazbir,Dzieje
narodowejBiblii,w:tegoż,OdHauradoIsaury.Szkiceoliteraturze,Warszawa1989,s.137-138.
83A.Brückner,Różnowiercypolscy.Szkiceobyczajoweiliterackie,Warszawa1962,s.203.
84D.Beauvois,Trójkątukraiński.Szlachta,caratiludnaWołyniu,PodoluiKijowszczyźnie1793-
1914,przeł.K.Rutkowski,Lublin2005,s.12,423,674,685:autorpiszeoirracjonalnymprzywią-
zaniuPolakówndokrainystepowychjeźdźców,dopseudohistorycznychepopeiH.Sienkiewicza,
nieskazitelnychbohaterówPanaWołodyjowskiego.Właśniedotakichstereotypówograniczałasię
częstopolskawiedzaoUkrainie”;onostalgiidopolskiejhegemonii,którejSienkiewiczpoświęcił
npiękneromanseprzygodowo-szlacheckie”;onobrazierycerskiejprzeszłościkresowychPolaków,
opisywanejprzezSienkiewicza,Rodziewiczównę,Rawitę-Gawrońskiego,Kossak-Szczuckąiin-
nych”
,utrwalonymjeszczeprzezpamiętnikarzyprzełomuXIXiXXwieku,przypisującymKreso-
wiakomcechywyidealizowane.Por.M.Janion,Niesamowita…,s.327.
24
