Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
nwąsatej”szlachtybezliku,apamiętnikarskaformategopowieściopisarstwauzna-
nazostałaprzezWacławaBorowegozanajbardziejnarodowytyppolskiejbeletry-
styki77.JednakautorPotopuprzysłoniłjużźródłaiwzoryromantyczne,zktórych
czerpał,aprzezto,paradoksalnie,przyczyniłsiędoichzapomnienia.Inniwszak-
żetwórcydobyzaborówtraktowaliczasypanowaniaWazówiSobieskiegojako
epokęuformowaniasiękulturypolskiejwjejoryginalnym,narodowymkształcie.
PoSienkiewiczubezpośrednienawiązaniaczykontynuacjeromantycznegosar-
matyzmuwliteraturzemającharakterzanikającegoecha(wdwudziestoleciumię-
dzywojennymtojedyniePiotrChoynowskiijegoOpowiadaniaszlacheckieoraz
ArturGórski,KuczemuPolskaszłaz1918roku).WlatachIIRzeczypospolitej
bowiemnastąpiłaewolucja,jeślichodziostosunekdoszlachectwaidopocho-
dzenia,idoczęścitradycjinarodowej,oddeklaracjinieuznawaniawodrodzonym
państwiepolskimżadnychherbów,tytułówiprzywilejówdziedzicznych(konsty-
tucjamarcowa1921roku),dozniesieniapoprzedniegopostanowienia(konstytu-
cjakwietniowa1935)78.
AutorwTrylogiiodwoływałsiędopostawiaksjologiisarmackiej,podpo-
rządkowującjewłasnejkoncepcjiliteraturyndlapokrzepieniaserc”79,aleukazu-
jącteżzagrożenia,jakiesarmatyzmowitowarzyszyły.PoSienkiewiczuczęstszeod
kontynuacjizarzuty-krytykęsarmackichbłędówiprzywarmamywWeselu
StanisławaWyspiańskiego.GłoswsprawiekrytykizabrałteżWitoldGombro-
wicz,któryatakowałwszelkietradycjeiprzeżytki,rozprawiającsięwDziennikach
nietylezsamymsarmatyzmem,ilezMickiewiczemiSienkiewiczemzauświęce-
nieiwskrzeszeniemitusarmackiego80.
sumienniedopodjęciatematuhistorycznego:zdobywałrzeczowąwiedzęoprzeszłości,badałsta-
roszlacheckąmentalnośćijęzyk.
77Zob.W
.Borowy,IgnacyChodźko.(Artyzmiumysłowość),Kraków1914,s.8-10.Za:J.Tazbir,
Kulturapolskiegobaroku…,s.76.
78Zob.J.Tazbir,ReliktyszlachetczyznywPolsceodzyskanej,w:tegoż,KulturaszlacheckawPol-
sce…,s.207in.
79nNatymkończysiętenszeregksiążekpisanychwciągukilkulatiwniemałymtrudzie-dla
pokrzepieniaserc”H.Sienkiewicz,PanWołodyjowski,Warszawa1989,s.512.Zamykapisarztym
samymklamrękompozycyjnącyklu.
80nLiteraturępowinniśmymiećakuratprzeciwnątej,któradotądsięnampisała,musimy
szukaćnowejdrogiwopozycjidoMickiewiczaiwszystkichkrólów-duchów”
.W
.Gombrowicz,
Dziennik1953-1956,red.J.Błoński,Kraków1997,s.173[podkr.-A.D.].Wielopoziomoweod-
niesieniadoMickiewiczowskiegopoematuzawierananty-PanTadeusz
,czyliTrans-Atlantyk,który
jakonogniwokształtowaniasięwspółczesnegopolskiegodyskursutożsamościowego,przekracza
zresztąramypolemikizpojedynczymtekstem.Przybieraformęrozprawyzcałymkultemroman-
tycznegomyśleniazjegorozbudowanymzapleczemsymbolicznymirozbuchanąretoryką,atakże
zpóźniejszymiinkarnacjamizreinterpretowanychromantycznychidei[ś]”
.D.Skórczewski,Wobec
dziedzictwaromantyzmu…,s.201.Por.S.Chwin,„Trans-Atlantyk”wobec„PanaTadeusza”,nPa-
miętnikLiteracki”1975,z.4,s.97-121.WesejuoSienkiewiczuGombrowiczatakujenietyleauto-
raTrylogii,ilewłaśniePanaTadeusza,zdaniembowiemautoraDziennika,Mickiewiczjesttwórcą
23