Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
rowy98.Kulturemy(wporównaniunaprzykładzesłowamisztandarowymi)nce-
chująsiętrwałością,alejednakto,cobyłokulturememwXIXw.,dziśmożenie
miećtakiegostatusu”99.
Twórcyliteraturypolskiejwswoichdziełach,sytuowanychwobrębiewska-
zanegonurtuliteraturypolskiejIpołowyXIXwieku,mającegokontynuację
wIIpołowieXIXstulecia‒(neo)sarmatyzmu,określaliswojestanowiskowobec
różnorodnychaspektówkulturysarmackiej.Jakocechaliteraturyromantycznej
(zwłaszczawokresiemiędzypowstaniowym-1831-1863),tematycznynurt,ja-
kimbyłneosarmatyzm,przynosiłromantyczneportretyszlachcicasiedemnasto-
wiecznego(np.MiecznikwMariiAntoniegoMalczewskiegoz1825)czyepicką
wizjękulturyszlacheckiej(PanTadeuszMickiewiczaz1834),czyrealizacjeszla-
checkiejgawędy(którejarcydziełostanowiłyPamiątkiJPanaSewerynaSoplicy,
cześnikaparnawskiegoH.Rzewuskiegoz1839).odwoływaniesiędosarmackich
systemówznakówpowodujeupisarzyXIX-wiecznychnreanimację”przeszłości
wkonkretnymmomenciehistorycznym.Związekmiędzyprzeszłościąadziewięt-
nastowiecznościąpoleganawzajemnymprzetwarzaniu:momenthistorycznyma
wpływnato,coprzywoływane,alesamoprzywołaniemamiejscepoto,byzmienić
moment,wktórymsiępojawia100.Wprzypadkupisarzydziewiętnastowiecznych
jesttowspomnianyczaszaborów.Naprzykładwedługpozostającegopodwpły-
wemkonserwatywnychkrytykówrewolucjifrancuskiejz1789rokuRzewuskiego,
warunkiemtrwałościspołeczeństwajestprzewagażywiołówkonserwatywnych
nadpróbamireform,acywilizacjapolskamiałapozostaćkatolickąiszlachecką
(wUwagachodawnejPolsceprzezstaregoszlachcicaSewerynaSoplicęcześnikapar-
nawskiegoz1832rokupisarzwyrażaaprobatędlastrukturypolitycznejprzedroz-
biorowejRzeczypospolitejipanującegowniejjednolitegoizbawiennegosystemu
polityczno-ustrojowego,opartegonaposzanowaniuwolnościkażdegoszlachcica,
wpełniodpowiadającegonduchowinarodu”101).JednakurokPamiątek…tworzy
98Dzielącjena:jednostkizplanuwyrażania(wyrażeniajęzykowe,słowa),jednostkizplanutre-
ści(znaczeniasłówtraktowanejakonprzedmiotymentalne”
,wyobrażenia,obrazy),jednostkizpla-
nurealiów(przedmioty).J.Bartmiński,Opozycjaswój/obcyaproblemjęzykowegoobrazuświata,
nEtnolingwistyka”2007,nr19,s.37.Zob.tenże,Słowaklucze,kulturemy,konceptykulturowe,nPrze-
glądHumanistyczny”2016,nr3,s.21-29.NatomiastdlaAlicjiNagórkokulturemjesthiperonimem
dlasłowaklucza-por.taż,dz.cyt.,s.27.Zob.M.Rak,Kulturemy…,s.223.
99Tamże,s.223.
100Zob.P
.Bohuszewicz,Pożytkizprawicowegoneosarmatyzmu.(Nie-prawicowa)obrona
KrzysztofaKoehlera,w:Przeszłośćwewspółczesnejnarracjikulturowej.Studiaiszkicekulturoznaw-
cze,t.1,red.P
.Biliński,Kraków2011,s.100.
101Duchowi,którytworzyływolnaelekcja,instytucjaliberumveto,sposóbodbywaniasejmów
isejmików,rokosze,zajazdyibunty.
28
