Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
NiniejszaksiążkajestgłosemwtoczącejsięwostatnichlatachwPolscedyskusjinatematpoprawczejroliwykonywaniakary
pozbawieniawolności.Wielemówisięoresocjalizacjipenitencjarnej,niektórzyautorzy,zarównoteoretycy,jakipraktycypenitencjarni
mająwątpliwościcodojejsensu,uważają,żejesttoraczejidea,anierealnamożliwość.Twórcyobecnegopolskiegosystemu
penitencjarnego(k.k.w.1997)staralisięunikaćterminu„resocjalizacja”istosowalipojęcie„oddziaływanieprogramowane”.Zmiana
terminologiiniezmieniajednakistotypenitencjarnegoprocesupoprawczego,dlaktórego–jakstaramsiętowniniejszejpublikacji
wykazać–niemaalternatywy,natomiastponownezwiększenierepresyjnościinstytucjiwięziennejzapewnebyłobyregresem.
Resocjalizacja,zwanatakżepsychokorekcją,jestpotrzebnadlazmniejszeniarecydywyprzestępczej,alemusionazaistniećrzeczywiście,
anietylkowzapisachkodeksowych.Niemożnajejodrzucić,ponieważwtedywięzieniebędzieniczyminnymjaktylkoprzechowalnią
„społecznegoodrzutu”,zwszystkimitegonegatywnymikonsekwencjami.
Wksiążcetejstarałemsięwskazaćnarozwójiciągłośćpolskiejmyśliwzakresieresocjalizacjipenitencjarnej.Chciałempokazać,
żedzisiejszypolskisystempenitencjarny,aszczególniejegoaspektyresocjalizacyjne,jestwdużejmierzekontynuacjąpolskich
wcześniejszych,słusznychzresztą,rozwiązań,choćniektóreznichzostałyzaczerpniętezsystemówzachodnich.Wpublikacji
przedstawiamocenyiprzemyślenia,będąceowocemwielulatpraktykipenitencjarnejorazstudiówliteraturyprzedmiotupolskiejiobcej,
atakżekontaktówzmoimikolegaminauczycielamiakademickimizajmującymisiętąproblematyką.
Chciałemzwrócićuwagęnastare,aleprzedewszystkimnanoweproblemypolskiegowięziennictwa,którychistotasprawia,
żesątrudnedorozwiązania.Wiążąsięoneznowymirodzajamiprzestępstwinowegotypuprzestępcami.Starałemsięponownieobalić
mitomożliwościresocjalizacjipenitencjarnejwszystkichumieszczonychwwięzieniuprzestępcóworazwskazaćprzykłady
interesującychprogramówresocjalizacyjnychocharakterzeautorskim,niesłychanieambitnychiwartościowych,realizowanychprzez
dobrzewykształconyiwysoceprofesjonalnypersonelwięzienny.Nieomieszkałemzwrócićuwagęnaniedostatecznośćmerytoryczną
polskiegosystemureadaptacjispołecznej,naconiektórzybadaczejużdawnowskazywali,alesygnałpozostałbezecha.Podjąłem
problematykęnegatywnychdeterminantówresocjalizacjipenitencjarnej,zarównotychstarych,odlatznanychistaleistniejących,jak
itychnowych,którewykreowałatransformacjaustrojowa.
Nakońcutegoopracowaniaprzedstawiamkilkauwagnatematskutecznościresocjalizacyjnejwięzienia,atakże–podobniejak
niektórzyautorzy(np.Garland,2001;Zalewski,2006)–wyrażamprzekonanie,żezłudnajestnadzieja,iżkarapozbawieniawolności
może,nietylkowPolsce,znaleźćpełnąalternatywęiprzejśćdohistorii.Wreszciewskazałemzaletyrozwiązańprobacyjnych,októrych
wdrożenieodlatubiegająsięniektórzyprzedstawicielepolskiegoświatanauki(Bałandynowicz).Poruszyłemtakżekwestięelektronicznej
kontroliskazanych,systemustosowanegojużodwielulatwUSA,aodniedawnawkilkupaństwachEuropy.Nawiązałemrównież
doideisprawiedliwościnaprawczejjakorozwiązaniaalternatywnegodlaretrybutywnegorozumieniakarypozbawieniawolności
isposobutraktowaniasprawcyprzestępstwamającegonaceluwyrównanieszkodywyrządzonejofierzeprzestępstwa.
Mojąintencjąjestzachęceniezainteresowanychkręgównaukowych,praktykówpenitencjarnychorazrządowychdecydentów
ipolitykówdokontynuowaniadyskusjirzeczowej,aniepopulistycznej,jaktoczyniąciostatni,dlapolepszeniafunkcjonowaniatego,
conazywamykarąpozbawieniawolnościiwięzieniem.
Rozdziałpierwszy
Karapozbawieniawolności
Istota,charakterystykaiperspektywypostrzegania
Rozważanianatematkarypozbawieniawolności,jakokarykryminalnej,możnaprowadzićzperspektywyróżnychdyscyplin
naukowych:prawakarnego,psychologii,medycyny,wtympsychiatrii,socjologiiorazpedagogikiresocjalizacyjnejikryminologii.
Możnajetakżeprowadzićzperspektywyteoriiorganizacjiizarządzania.Tradycyjniepojęcietojestdefiniowaneprzezprawokarnejako
reakcjasystemuprawnego,obowiązującegowdanymspołeczeństwie,naprzestępstwo.Przestępstwozaśjestokreślanenajogólniejjako
czynzabronionyprawemizagrożonykarą(art.1k.k.zdn.6czerwca1997r.).Wświetleaktualnejpolskiejkodyfikacjikarnej,
uwzględniającejuznaneitradycyjneustaleniadoktrynalne,czynzabronionymożebyćpopełnionyzwinyumyślnejlubzwiny
nieumyślnej.Pierwszyprzypadekwystępujewtedy,gdy
sprawcamazamiarjegopopełnienia,tojestchcegopopełnić,alboprzewidującmożliwośćjegopopełnienia,natosięgodzi(art.9k.k.§1).
Drugiprzypadekmamiejscewtedy,gdy
sprawca,niemajączamiarujegopopełnienia,popełniagojednaknaskutekniezachowaniaostrożnościwymaganejwdanychokolicznościach,mimożemożliwość
popełnieniategoczynuprzewidywał(art.9k.k.§2).
Polskikodekskarnystanowi:
niepopełniaprzestępstwasprawcaczynuzabronionego,jeżeliniemożnamuprzypisaćwinywczasieczynu.
Kwestiawiny,jaknietrudnozauważyć,maistotneznaczeniedlauznaniasprawcyczynuzabronionegozaprzestępcę,comaistotny
związekznałożeniemnaniegokarykryminalnej.Jakwiadomo,istotąkażdejkaryjestdolegliwość.
Karakryminalnajestcelowąiosobistądolegliwościąstosowanąwdrodzeprzymusupaństwowegowobecsprawcyprzestępstwalubwykroczenia(Warylewski,2004,
s.20).
Dolegliwośćjesttakże,amożetymbardziej,zawartawkarzepozbawieniawolności.Jejadresatemjestsprawcaprzestępstwa
odbywającyjąwzakładziekarnym.Zasadniczącechąkarypozbawieniawolnościjestspołecznaizolacjasprawcy.Oznaczato,żejest
onoderwanyodswoichnaturalnychwarunkówspołecznych:rodziny,osóbnajbliższych,życiazawodowegoitowarzyskiego,często
odspołecznegośrodowiskapatologicznego,któreprzestępcęzniego„zrobiło”.Izolacjatamożebyćwiększalubmniejsza,wzależności
odrozwiązańprzyjętychwdanymsystemiepenitencjarnym.Karapozbawieniawolnościdotyczyjednakczłowieka,sprawcy
przestępstwa,skazanegonaniąprzezsąd,umieszczonegowwięzieniuzwyklenagle,wbrewjegowoli.Dotyczyczłowieka,którymusi
siędostosowaćdowarunkówwięzienia,podporządkowaćistniejącemutamporządkowi,np.regulaminowi,rozkładowidniaitd.,iktóry
musitamfunkcjonowaćbezstałegokontaktuznajbliższymi,wstałejstycznościzinnymiwięźniamiipersonelemwięziennym.Można
więctraktowaćkarępozbawieniawolnościjakospecyficznąsytuacjętrudną,wjakiejznalazłsięczłowiek(Ciosek,2001,s.274in.),
naktórąbędzieonwrozmaitysposóbreagował,zktórąbędziesięstarałwróżnysposóbradzić.
Jeżelipotraktujemyodbywającychkarępozbawieniawolnościprzestępcówjakoludzispołecznienieprzystosowanych,aich
przestępczezachowaniejakozachowaniespołeczniezaburzoneijakosymptomspołecznegonieprzystosowaniasiędoobowiązujących
wspołeczeństwiestandardówprawnych,aczęstotakżemoralnych,tojesttooglądtejkaryzperspektywypsychologicznej.Konkretnie
zperspektywypsychologiipenitencjarnej(tamże,s.167in.).Osobyodbywającekarępozbawieniawolnościprezentująbardzo
