Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zadaniem.Wopiniiautorek
samopozbawieniewolnościjestjużkarą,awięzieniejestmiejscemjejrealizacjiijakotakieniemożewżadensposóbprowadzićdonadprogramowychefektówpotęgujących
dolegliwość.Wtymsensiewięzieniestajesięmiejscemurzeczywistnianiasięprawa,anienarzędziemsprawowaniawładzy.Toautomatyczniewyznaczamiejsceirolę
personeluwięziennego,któryniejestdodatkowymsędzią,ajedyniepełnifunkcjewykonawczewstosunkudodecyzjiorganusądowego(Gajdus,Gronowska,1998,s.20–
21).
Wedługtychautorek,wistotękarypozbawieniawolnościjestwpisanapewnaspecyficznakontradykcjawewnętrzna:przygotowanie
dożycianawolnościpoprzezodizolowanieodświataludziwolnych,costałosięinspiracjądoogólnoświatowegoruchunarzecz
normalizacjiżyciawwięzieniach.Autorkipodkreślają,że
prawdziwymcredowspółczesnejpenitencjarystykistałosięstwierdzenie:„dowięzieniawchodzizawszeczłowiek,natomiastprzestępcapozostajepozajegobramą”(tamże,
s.18).
Uważam,żeztwierdzeniemtymnależypolemizować.Zresztąprzywoływanetuautorkisamezaznaczają,żetegorodzajuspojrzenie
naistotękarypozbawieniawolności,stanowiznaczneuproszczenie,któremożnazrozumieć,analizującprofesjonalnieskutkiuwięzienia,
doktórychnależynaprzykładdeprywacjapotrzeborazutrataautonomiiosobowościowej(tamże,s.20;Waligóra,1974,1984;Goffman,
1975).
Otóżzawszewcałejhistoriiideipoprawyczłowiekapodczasodbywaniaprzezniegokarypozbawieniawolnościakcentowanomyśl,
byczasspędzonywwięzieniu,oiletojestmożliwe,niebyłzmarnowany,alesłużyłjegopoprawie.Przyjęcietegostanowiska
(Rabinowicz,1933,s.15in.)uaktywniłoruchogólnoświatowynarzecztakiejorganizacjikarypozbawieniawolności,abyceltenmógł
byćzrealizowany.Celemnaczelnymkarypozbawieniawolnościzawszebyłaizolacjaspołeczna,wmniejszymstopniuodpłata.
Przygotowaniewięźniadożyciastanowiłododatkowy,bardzohumanitarnycel,któremustaranosiępodporządkowaćkolejnesystemylub
podsystemypenitencjarne,aniekiedynawetnadaćcharakterpriorytetowy(vide:polskakodyfikacjakarnaz1969r.),aleteżnigdynie
chodziłooprzygotowaniedożycianawolnościpoprzezodizolowanieodświataludziwolnych.Przecieżnierobimytegorównieżteraz.
Sądzętakże,żehumanitarnehasłooprzestępcy,któryzostajezawięziennąbramą,jestcoprawdabardzooptymistyczne,aleniezgodne
zrzeczywistościąpenitencjarną.Przestępcasilniezwiązanyzgangiemprzestępczym,zmafią,któragokontrolujerównieżwwięzieniu,
niezostawiaswojejprzestępczejosobowościzabramą,wnosijądowięzieniaitamjączęstowykorzystuje.Rozumiemyjednak,żehasło
tonakazujewidziećwosobiewięźniabardziejczłowiekaniżprzestępcę,costanowizaakcentowaniewiarywjegopoprawęiskłania
dobardziejzdecydowanegowysiłkuresocjalizacyjnego.Tawysocehumanitarnaispołecznieuzasadnionatendencjajestobecnie
wistotnysposóbograniczonawoląwięźnia,który(jaktostanowipolskik.k.w.z1997r.)możesobietegonieżyczyć.Wtedywszelkie
próbyracjonalnego,tojestcelowegoiopartegonadiagnoziepenitencjarnej,korekcyjnegooddziaływaniananiego,azatempróby
pozostającewsprzecznościzjegowolą,byćmożebędzieontraktowałjakonaruszenieswojejniezbywalnejwolności,tejmianowicie,
jakąmunamocyprawazagwarantowanowwięzieniu.Postępowaniepenitencjarnewtakiejsytuacjibędziesiękoncentrowało
naczynnościachobsługi,anienaczynnościachresocjalizacyjnych.Samozaświęzieniewobectejkategoriisprawcówbędzieprzede
wszystkimpełniłorolęprzechowalniprzestępcówskazanychprzezsądnakarępozbawieniawolnościinicwięcej.
Cozatemstanowiistotękarypozbawieniawolności?D.GajdusiB.Gronowskauważają,podobniejakinniautorzy(Śliwowski,1981,
s.11–74;Bay,1970,s.15),żeistotatajestwidocznawtedy,gdyzdefiniujesięwolność.Najprostszaklasyfikacjawolnościczłowieka
eksponujejejkontekstwewnętrzny(wolnośćsferymyśli)izewnętrzny(wolnośćuzewnętrznianiawybranegozachowania),przyczym
wolnośćzewnętrznabędziezawszepochodnąwolnościwewnętrznej.Wedługtychautorek:
Uznaniewolnościzawartośćcentralnąouniwersalnymwymiarzepowoduje,iżjejistotaniemożebyćograniczonajedyniedosferymożliwościporuszaniasięjednostki,
leczmusibyćrelatywizowanadosferyswobodymyśli,mowyiczynu–jednostkamyśliimówi,cochceorazczynito,cochce.Paradoksemistotywolnościjesttakżeto,
iżjejprawdziwysmakczłowiekjestwstanieuświadomićsobiedopierowmomenciejejograniczenialubpozbawienia(Gajdus,Gronowska,1998,s.19).
Społecznapercepcjakarypozbawieniawolnościłączyjejistotęzwolnościązewnętrznączłowieka,tojestzniemożnościąswobodnego
poruszaniasię,dowolnegoprzemieszczaniasię.TakiestanowiskozaznaczasiętakżeworzecznictwieEuropejskiejKomisjiPraw
CzłowiekaiEuropejskiegoTrybunałuPrawCzłowiekawStrasburgu.Jakpodająprzywołanetuautorki,
organyte,analizującstandardywolnościosobistejjednostki(art.5EuropejskiejKonwencjioOchroniePrawCzłowiekaiPodstawowychWolnościz1950roku),
wielokrotniepodkreślały,iżwolność,októrejwtymprzepisiemowa,odnosisięwyłączniedofizycznejwolnościczłowieka,awięcdorzeczywistejswobodyporuszaniasię
(tamże,s.19;Gronowska,1996,s.35–36).
Obieautorkistojąnastanowisku–podobniejakwieluinnychautoróworazwymienionetukonwencjemiędzynarodoweoraz
EuropejskieRegułyWięzienne(reguła64)–żeistotąkarypozbawieniawolnościjestdolegliwośćwynikającazsamegofaktujej
pozbawienia.Naturalniezawszemożnapostawićpytanie,jakdalecemożnaczłowiekapozbawićwolności,tj.jakimabyćzakrestego,
czegosięgopozbawia,iczytawspółczesnafilozofia,wyrażanatakczytelniewstandardachmiędzynarodowychuznanychprzezwiele
państw,dobrzeprzystajedostalezmieniającegosięobrazuspołecznościprzestępczejcorazbardziejbrutalnejibezwzględnej,lepiej
zorganizowanejnaskalęświatową?Cytowaneautorkidlaprzekonaniawątpiących,żedolegliwośćtajestabsolutniewystarczająca,
wskazująnaucieczkizwięzień,narozmaitesamoagresjewięźniów,anawetzamachysamobójcze,które,ichzdaniem,sądesperackimi
próbamiuwolnieniasię.Zachowaniatemająmiejscewwięzieniachcałegoświataiwopiniiautoreksądramatycznąreakcjąwięźniów
nafaktpozbawieniaichwolności(Gajdus,Gronowska,1998,s.21).Niekwestionującdolegliwościwpisanejwkarępozbawienia
wolności,bozakwestionowaćjejniemożna,sądzęjednak,żeprofesjonalnaanalizawymienionychtudesperackichczynów,niezawsze
zdołapotwierdzićprzedstawionypunktwidzenia.Mojapraktykapenitencjarnasprawia,żeczujęsięupoważnionydozakwestionowania
takuogólnionegotwierdzenia.Istotniesąwięźniowie,którychosadzeniewwięzieniuskłaniadowspomnianychdesperackichkroków,ale
niesątowypadkianipowszechne,aniliczne.Najczęściejdochodzidonichpodwpływemkilkuczynnikówdziałającychnaczłowieka
wchwilipozbawieniagowolności.Jesttozpewnościąsprawabardzoindywidualna.Doświadczeniemojewskazujerównieżnato,
żereakcjetakiemiałymiejscewokreślonymkontekściewięziennym,awięcsytuacyjnym,gdywięzieńniemógł,niechciałalbonie
widziałmożliwościzałatwienianiezwykleważnychdlaniegosprawinaczej(Machel,1994b,s.142;Szaszkiewicz,1997,s.101–123).
Konwencjatejksiążkiniewymagapogłębionychrozważańnatematistotyicharakterystykikarypozbawieniawolności,szczególnie
zaśomówieniapoglądówwieluautorówwypowiadającychsięzarównonagruncieprawakarnego,jakizpozycjiinnychdyscyplin
prezentującychpodejściefilozoficzne.Stądzdecydowałemsięjedynienasyntetycznąinformacjęotymciekawymiważnymzagadnieniu
prawakarnego,wzakresie,jakiuznałemzaprzydatnydlalekturydalszejczęściksiążki.Wtejsytuacjiczujęsięjeszczezobowiązany
doprzypomnieniadwóchstanowisk,zktórychmożnarozpatrywaćsenswykonywaniakarypozbawieniawolności:retrybutywnego
iprewencyjnego(Lernell,1967,s.245–262).Pierwszeakcentujeodwetiodpłatę,azatemprzedewszystkimdolegliwość,jakiejpowinien
doświadczaćprzestępca,odbywająckaręwięzienia.Miałobytobyćpewnegorodzajuwyrównanieszkody,jakąwyrządziłprzestępca.Być
może,wkontekścietakiegorozwiązaniajestteżodstraszeniesprawcyodpowrotudoprzestępstwa,alejaksięwydaje,jesttoraczej
„produkt”wtórny.Drugiestanowiskopreferujepoprawczecelekarypozbawieniawolności:albopoprzezoddziaływanie
