Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
psychokorekcyjne,które–jakjużtowyżejwspomniałem–jestprocesemresocjalizacyjnym,alboteżprzezodstraszanie.Odstraszanie
samymujęciemsprawcyijegoukaraniem,atakżeprzykrymiwarunkamiwięziennymi,którychdoświadcza.L.Lernellzagadnienie
toopisałbardzoszerokoiwyczerpująco,jednocześniewskazującnakomplikacje,jakiepowstająprzyanalizietejmaterii.Autorten,
podobniejakinni,zwróciłuwagę,żekarapozbawieniawolności
jestaktemsamoobrony.Społeczeństwobronisięprzedtymisiłamidestrukcyjnymi,któreznajdująsięwjegowłasnymłonie.Przestępczośćjestnietylkozjawiskiem
występującymwstosunkachmiędzyludzkich,aleiswągenezęmawpozycjijednostkiwtymukładziestosunków(tamże,s.456).
Uznał,że:
karakryminalnanależydotegorepertuaruśrodków,którymdysponujepowszechniefunkcjonującysystemkarinagródjakomotoriregulatorzachowańludzkich.
Obowiązująwięcwsferzedziałaniakarykryminalnejogólnereguływynikającezteoriizachowania.Karawięcjesthamulcemprzeciwkozachowaniomdewiacyjnym,
przestępczym,funkcjonująctymsamymjakonarzędziestymulowaniazachowańnieprzestępczych.Mechanizmkarinagróddziałanazasadzieakceptowanegosystemu
wartości.Rolainstrumentalnakarykryminalnej[tu:karypozbawieniawolności–uzup.H.M.]wtymmechaniźmieimplikujeregulowanietegoinstrumentudlapowściągania
sięjednostekodzachowańprzestępczych(Lernell,1967,s.456–457).
Karapozbawieniawolności,niezależnieodnazwy,jestśrodkiembardzostarymibyłaznanajużwstarożytności.Jakpodaje
M.Czerwiec(1958,s.89),pierwszewięzieniafunkcjonowaływkrajachobardzostarejkulturze,takichjak:Chiny,Egipt,Grecja
iRzym.Jakdotądludzkośćniewymyśliłażadnejalternatywydlakarypozbawieniawolności,mimopoważnychiwieloletnichwysiłków.
Symptomemtychwysiłkówjestnaprzykładfilozofiaprobacji,którąwPolsceodkilkulatenergiczniepropagujeprofesorprawa
A.Bałandynowicz(2002).Powodemtakiegomyśleniajestniezadowalającaskutecznośćkarypozbawieniawolności,atakżedużekoszty
ekonomiczneispołecznejejwykonywania.
Odideiodwetudoideipoprawy
JakpodajeL.Rabinowicz(1933,s.15),dopołowyXVIwiekuwcałejEuropiewwięzieniachdominowałyodwetiodpłata.
Dolegliwośćwypełniałacałątreśćkary.DopierowpodkoniecXVIwiekumożnazauważyćpojawieniesiępierwszychintencji
wychowawczych.WedługRabinowicza,„dokońcaXVIw.więzieniabyłynajczęściejnarzędziemzemsty,miejscemtortur,kaźni
iznęcaniasięnadniewinnymi”(tamże,s.15).Oddziaływaniawychowawczemiałyobjąćprzedewszystkimprzestępcówmłodych
wiekiem.Nauwagęzasługujądwazakładyamstrdamskie:pierwszydlamężczyzn(1595r.),drugidlakobiet(1596r.).Ztegookresu
znanejesttakżeangielskiewięzieniedlamłodocianychBridevell,któregozałożeniamiałycharakterpoprawczy.Tymczasemwzakładach
amsterdamskichstaranosięrealizowaćpoprawczecelekarywobecosóbwnichumieszczonych:poprawa„małoletnichprzestępców”i
przyzwyczajeniedopracywłóczęgów.JakpodajeL.Rabinowicz(tamże,s.7)podstawąumieszczeniamłodychludziwtychzakładach
byłopostanowieniesąduwwypadkuwłóczęgów,żebraków,młodychprzestępcówitp.,atakżewniosekrodziców,którzyniedawali
sobieradyzmłodymiludźmi,krnąbrnymiiulegającymiwichrozumieniudemoralizacji.Opoprawczymcharakterzetychplacówek
świadczą:naukazawodu,pracaodpłatna(!),umoralnianie.Młodziwięźniowieuczylisiętamipracowaliorazbylipoddawani
oddziaływaniumoralnemuwwykonaniupastora.Odpłatnapracapozwalałaimczęśćzarobkówzużyćnabieżąceceleiodłożyćczęść
naokrespowyjściu,comiałoimułatwićpowrótdospołeczeństwa(Kalinowski,1991,s.21).Zakładyamsterdamskiedziękiwzorowej
organizacjiizupełnienowym(jaknaoweczasy–rewolucyjnym)metodompostępowaniazpensjonariuszamistałysiępierwszym
wzorempracykorekcyjnejzprzestępcamiwwarunkachizolacjispołecznej.
W1612r.ukazałasiępublikacjabardzopochlebnadlatychzakładów,opisującadziewiętnaścieprzypadków„cudownegowyleczenia
zlenistwa,próżniactwaizbrodniczychskłonności”(Rabinowicz,1933,s.10).Wartotuzaznaczyć,żewpierwszymokresie
funkcjonowaniatychplacówekmłodzipensjonariuszeprzebywalizesobącałądobę.Późniejjednak,zapewneabyzabezpieczyćichprzed
wzajemnądemoralizacją,wprowadzononocowaniepojedynczowodrębnychcelach.Wartozwrócićuwagę,żerozwiązania
współczesnychsystemówpenitencjarnychoaspiracjachpoprawczychwłaściwienieodbiegająodgłównychrozwiązańwprowadzonych
jeszczewzakładachamsterdamskich.Niestety,wpóźniejszymokresiewzakładachtychumieszczanowszystkichprzestępców,nawet
skazanychna10i20latpozbawieniawolności.Choćwypracowanywtedysystemniemiałjuższansnadalsząrealizację,należyprzyjąć,
żezawartawnimfilozofiastanowiłaideę,wmyślktórejchcianowykorzystaćpobytwwięzieniudlapoprawyosóbwnim
przebywających,abywtensposóbjezabezpieczyćprzedpowrotemdoprzestępstwa.Historiarozwojuideipoprawybyłapowolnai
napotykałarozmaiteprzeszkody.Ideapoprawywięźniówpodczasodbywaniakaryopierałasięnawieluzałożeniachteoretycznych,miała
różnepostaciesystemowe,ajejrealizacjanigdynieprzyniosłaoczekiwanychrezultatów.Zwrócęwięcuwagęnazasadniczeetapy
rozwojutejidei.
Ważnymwydarzeniembyłozałożeniew1775r.więzieniawGandawie,którezapoczątkowałorozwójsystemucelkowego.Naczelnym
hasłemjegotwórcy,hrabiegoVilaina,było„odrodzeniemoralnewięźniaprzezpracę”(Rabinowicz,1933,s.29).Uważałon,żejedynie
pracamożepoprawićmoralnieprzestępcęiprzekształcićgowuczciwegoczłowieka.Systemgandawskiprzewidywałpewnąsegregację
więźniów(wobecnympolskimrozumieniu:klasyfikację),comiałoprzeszkadzaćwzajemnejdemoralizacji.Realizowałzasadęspania
pojedynczo,woddzielnychcelach,przyjednocześniewspólnejpracypodczasdnia.Zabezpieczeniemprzedwzajemnądemoralizacją,
zresztąwzmagającymbardzodolegliwośćkary,byłcałkowitynakazmilczeniapodczasjejwykonywania.Systemgandawski,zwanyteż
celkowym(każdywięzieńwodrębnejcelibezmożliwościkontaktuzinnym)rozwinąłsięwStanachZjednoczonychAmerykiPółnocnej.
PierwszymwięzieniemfunkcjonującymwedługtegomodelubyłzakładwFiladelfii,założonyw1790r.iprowadzonyprzezkwakrów.
Uważano,żemożnauzyskaćpoprawęczłowiekaprzezjegocałkowiteosamotnienie.Miałoonochronićwięźniaodniekorzystnego
wpływuinnychwięźnióworazskłaniaćgodoprzemyśleńnatematswojegoprzestępczegożycia,doprowadzićdopoczuciawinyi
skruchy,awrezultaciedoodrodzeniamoralnego.Procestenmiaływpomagaćrozmowyzduchownymi.Upodstawtejfilozofiileżał
poglądowrodzonejdobrociczłowieka,conapawałooptymizmem.Więźniowieniepracowali,niekontaktowalisięznikim,poza
obsługą,icałyczaspozostawaliwswoichcelach.Niemógłichniktodwiedzaćzwyjątkiemduchownego(tamże,s.35).Innąwersją
systemucelkowegobyłowięzieniepensylwańskie(założonew1827r.).TujednakwprowadzonoBiblięjakoliteraturęumoralniającą,
mimożezdecydowanawiększośćpensjonariuszynieumiałaczytać.TrzeciąwersjąsystemucelkowegobyłowięzieniewAuburn.
Nowymrozwiązaniemsystemuauburnskiegobyłowprowadzeniewspólnejpracywięźniówwednieiutrzymaniaosamotnieniawnocy.
Jednakogromnądolegliwościąbyłcałkowitynakazmilczenia,którywpóźniejszychlatachzniesiono.
Systemcelkowynieosiągnąłzakładanejskutecznościwzapobieganiurecydywie.Wpraktycesystemcelkowy,którytakżerozwinął
sięwEuropie,mimopoprawczychintencji,przedewszystkimdziałałprzezdolegliwośćiodstraszanie.Działalnośćwychowawczabyła
znikoma;założeniasystemu,zwłaszczabezgranicznawiarawosamotnienieimilczenie,błędne.WedługH.E.BarnesaiT.N.Teetersa
(1950),surowyrygoryzmstosowanydlautrzymaniawięźniówwposłuszeństwieibezwzględnejdyscypliniedziałałnegatywnienaich
osobowośćibyłwręczszkodliwy.Autorzyci,opisującniezwyklesurowekarydyscyplinarne(np.topieniewkadzi,drewnianykoń,
wieszaniepodsufitemzanadgarstkiitp.),podkreślali,żesystemtenczyniłwwieluwypadkachpoważneszkodyfizyczneipsychiczne.
Niedawałzatemnadzieinapoprawnefunkcjonowanieosóbzwolnionychzwięzieniawnormalnymspołeczeństwie.Analizajego
