Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
GóRNYŚLąSKAODRODZENIEPAńSTWAPOLSKIEGO
tegointeresniemczyzny.Wtymsamym
rokuzaczęłaobowiązywaćtakżetzw.usta-
wakagańcowa,pozwalającanaużywanie
językapolskiegonawiecachpublicznych
jedyniewmiejscowościachzamieszkanych
przezconajmniej60%Polaków.Mimokil-
kudziesięciulatgermanizacjiskuteczność
wszystkichtychdziałańuznaćmożnajed-
nakzanikłą,zważywszynato,żeuprogu
XXwiekuwciążlicznągrupęmieszkańców
GórnegoŚląskastanowiłyosobypolskoję-
zyczne,zresztąprotestująceprzeciwdys-
kryminacji(najbardziejznanesąstrajki
szkolnewobroniejęzykapolskiegoz1906
roku).
Wyznacznikiemnowocześniedefinio-
wanegonarodustałysięuproguXIXwieku
językiodrębnościkulturalno-obyczajowe,
określanemianemetnicum,traktowanejuż
wówczasjakoświadomydowódpolitycz-
nejwięzizokreślonymnarodem.Zczasem
zostałyonezastąpioneprzezkształtującą
sięświadomośćnarodową,powstałąjako
efektpoznawaniahistorycznychtradycji
ikulturywłasnegonaroduistanowiącą
wyższyetapwięzinarodowej.Wówcze-
snejpublicystyceprocestenzyskałmiano
nodrodzenianarodowego”
,choćdziśhisto-
rycyzgodnieinterpretujągojakonbudze-
nienarodowości”(stanowiłbowiemskutek
opisanychwyżejnowychtendencjiwkwe-
stiachnarodowych).NaobszarzeGórne-
goŚląskaopisaneprzemianynarodoweII
połowyXIXwiekudeterminowanebyły
dodatkowodwomaważnymiczynnikami:
silnymitendencjamizjednoczeniowymi
Niemiecibrakiempolskiejpaństwowości.
Wobydwóchprzypadkachprzywyznacza-
niugraniczjednoczonychNiemieciodro-
dzonejPolskizwolennicytychrozwiązań
odwoływalisiędokryteriumjęzykowego
(uznając,żeużywanyjęzykjestjednym
zistotnychwyznacznikównarodu).Ajęzyk
polski(choćpodpostaciągwaryldialektul
etnolektu)byłnaterenieGórnegoŚląska
powszechnieużywany,zczegodoskonale
zdawałysobiesprawętakżewładzepruskie.
Wskazywałynatoprowadzoneprzeznie
statystyki.Wprzeprowadzonymwrejencji
opolskiejw1890rokuspisie58,2%ludności
podałojakoojczystyjęzykpolski,35,9%ję-
zykniemiecki,a2,1%zakwalifikowanojako
dwujęzycznych.Powszechnośćużywania
gwary,posiadającejwieleelementówcha-
rakterystycznychdlajęzykastaropolskiego,
powodowała,żewtrakciewalkizjęzykiem
polskimpróbowanojązdyskredytować
iośmieszyć(jaktwierdzono,byłatojakaś
mieszankaczesko-morawsko-polsko-nie-
miecka,którątrudnobyłobyznaleźćwja-
kimkolwiekjęzykupisanym),określającją
mianemWasserpolnisch.Trzebaprzytym
odnotować,żewpruskichstatystykachjako
punktodniesieniaprzyjmowanoużywanie
językapolskiego,aniejegoregionalnego
odpowiednika(choćodrębnietraktowano
np.kaszubskiimazurski).Wprzedwojen-
nejpublicystyceihistoriografiiniemiec-
kiejprawobrzeżnaczęśćrejencjiopolskiej
byłazewzględunajęzykmieszkańców
powszechnieokreślanajakodiepolnische
Oberschlesien(polskiGórnyŚląsk).
XIXwiekiprzypadającynańrozrost
uprzemysłowieniawpłynąłnazmianęsto-
sunkówjęzykowychGórnegoŚląska.Na-
pływuświadomionychnarodowogrup
ludnościdlapotrzebprzemysłuiadmini-
stracjiróżnychszczebli(m.in.dourzędów,
szkół,sądownictwaipolicji)przyniósłupo-
wszechnieniejęzykaniemieckiego,obo-
wiązującegojakourzędowy.Dodatkowym
czynnikiemwspomagającymniemiecki
nacjonalizmbyłwysokistopieńrozwoju
cywilizacyjnegozjednoczonychNiemiec,
skutecznieprowadzącychpruskąpolitykę
narodowościowąiakceptującychproces
asymilacjiczęścigórnośląskiejludnościro-
dzimejzNiemcami.Efektembyłokurcze-
niesięzasięgupolskiejetniczności.Jednak
pewnaczęśćpolskojęzycznychGórnośląza-
51
