Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ROZDZIAŁI
TROCHĘHISTORII-METAFORA(JESZCZENIECAŁKIEM)KOGNITYWNA
czyniąctowoparciuobazującenapodobieństwierozumowanieanalogiczne,które,jak
wynikazsamejjegologicznejstruktury,niejestrozumowaniemniezawodnym(Biegański
1909).Wkontekścienaukowymwięcstatusmetaforymusiałjużnawstępiejawićsięjako,
delikatniemówiąc,wątpliwy.Należyjednakzwrócićuwagę,żechoćArystotelessamej
metaforyibędącegojejpodstawąrozumowaniaprzezanalogię(
παραδειγµα
)nieuznawał
zalogicznieuprzywilejowanąformędochodzeniadoprawdy,tojednakdostrzegłjejważną
rolęwzakresiesamejpraktykinaukowej.Wskazywałonmianowicie,najejrolęheury-
styczną.InnymisłowyArystoteleszauważyłniezwykleprzydatnąfunkcjęmetafory,która
mówiącjęzykiemwspółczesnym,sprowadzasiędoroliefektywnejmetodykonceptualizacji
nowychtreścidoświadczeniaiodkrywaniaanalogicznychpowiązańwdomenachwiedzy
uznawanychzaodrębne:
Ważnejestwprawdzieumiejętneposługiwaniesięwszystkimiwymienionymituśrodkamistylistycz-
nymi(...),alenajważniejsząrzecząjestwłaściweużyciemetafory.(...)[S]łowapospolitedotyczątego,
cojużznamy.Poznaniu[nowychrzeczy],sprzyjanatomiastprzedewszystkimmetafora(Arystoteles
2009,s.356,193).
Owa„kreatywna”mocmetaforywzakresieodkrywanianowychprawdiujmowania
nowychdoświadczeńwkategoriachjużznanychpojęćzpełnąokazałościądałaosobie
znaćwnowożytności,zwłaszczawpostkantowskozorientowanychwątkachfilozofii
FryderykaNietzschego.MyślNietzschegoprzynosiprawdziwyrenesanszainteresowa-
niaproblematykąmetafory,nietylkopoprzezumieszczeniejejniejakowsamymcentrum
filozoficznychrozważań,leczrównieżdostarczającinspiracjidladalszychjejopracowań
wXXwiecznejfilozofiifrancuskiegopost-strukturalizmu(Pieniążek2006,Gemel2015).
ZdaniemNietzschegoimmanentnanaturajęzykajestdocnaretoryczna,jakpiszeonjuż
wjednymzeswoichwczesnychtekstów:
To,cojakośrodeksztukiświadomejnosimiano«retoryki»jakośrodeksztukinieświadomejobecne
jestwjęzykuiwjegoewolucji,[ł]retorykastanowikontynuacjęwjasnymświetleintelektuśrod-
kówzawartychwjęzyku.Nieistniejeżadnanieretoryczna„naturalność”językadoktórejmożnaby
sięodwołać:językjestrezultatemsztukczystoretorycznych.[ł]językjestretoryką,chcebowiem
przenosićtylko
δόξα
nie
ἐπιστήμη
(Nietzsche1997,s.24-25).
Jakwynikazpowyższegocytatu,Nietzschezacierawięcróżnicęmiędzynaturalnymjęzy-
kiemliteralnym,asztucznymjęzykiemfiguratywnym(„właściwiefiguracjąjestwszystko,
cozwyklenazywamymową”)(Nietzsche,1997,s.40).Metaforatkwiniejakowcentrumjego
rozważań,bowiemretorycznastrukturajęzykapolega,jegozdaniem,natzw.tropicznejsile
przenoszenia[
dieÜbertragung
],termintenzaśkorespondujezrdzenniegreckimrozumie-
niemmetafory.JakpiszeNietzsche:„Naoznaczenie
przenośni
Grecy,takżeArystoteles,
mielizrazu(naprzykładIzokrates)[termin]
μεταφορά
.Hermogenespowiada,żeugra-
matykówmiano
μεταφορά
nosijeszczeto,coretorzyzwą
τρόπος
”(Nietzsche1997,s.40).
16
