Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ROZDZIAŁ1
Inspiracje:przestrzeńwfilozofiiigeografii
Życiemiastizamieszkującychjeludzidziejesięwprzestrzeni.Togłównypowód,dlaktóregorozważania
najejtematotwierajątęksiążkę.Istniejemyiporuszamysięwprzestrzeni,mamydoczynienia
zrozmieszczeniemwniej–wróżnysposóbiwróżnychodległościach–rzeczy,którecharakteryzująsię
pewnymiprzestrzennymiwłaściwościami.Zperspektywyprzeciętnegoczłowiekaprzestrzeńwydajesięczymś
prostymizrozumiałym,łatwymdouchwycenia:przemierzamyjąsamochodemlubinnympojazdem,
pokonujemywniejjakiśdystans,osiągamyinnemiejsca,oglądającpodrodzezmieniającysiękrajobraz.
Powszechnerozumienieprzestrzeniopartenasugestiizmysłówfunkcjonujezapomocątakichpojęć,jak
miejsce,usytuowanie,powierzchnia,lokalizacja,odległość,orientacja(góra,dół,wlewo,wprawo).
Inaczejjestwówczas,gdyprzestrzeństajesięprzedmiotemgłębszejrefleksji.Wjakisposóbdochodzimy
dowłasnego(subiektywnego),awjakidoobiektywnegopojmowaniaprzestrzeni?Jakmożemysprawdzić,
żepojmujemyjąwłaściwie?Czyprzestrzeńfizycznatojedynadostępnaprzestrzeń,czyteżistniejewiele
przestrzeni?Jakijestzwiązekmiędzyprzestrzeniąasposobemjejodbioru–percepcją?Imwięcejstawiamy
podobnychpytań,tymdalejodjednoznacznychiprostychodpowiedzi.
Przestrzeńmożnasobiewyobrazićzapomocąpewnegoukładuodniesienia,naprzykładwspółrzędnych
geograficznych,lubopisaćzperspektywypostrzegającegojąpodmiotu.Dlasocjologiimaonagłównieludzki
wymiar,coznaczytyle,żeprzestrzeńfizycznaorazprzestrzeńspołecznasą,lubprzynajmniejpowinnybyć,
nierozdzielne.Przestrzeń,choćnieożywiona,pełniróżnerole(takżewznaczeniunieobojętnymdlasocjologii):
oddziałujeisamajestprzedmiotemoddziaływania,łączylubdzieliludzi,wyznaczagraniceitworzydystanse.
Jednesocjologiczneteoriepojmują,zafilozofią,przestrzeńjakomaterialny,plastycznyatrybutlubszerzej–jak
integralnączęśćmaterii,innezaśjakoabstrakcję,wytwórkulturyalboludzkichzdolnościpercepcyjnych.
Poznawanieiopisywanieobiektówlubzjawiskwprzestrzeniodsyławprostdoteoriifilozoficznych.
Przestrzeń,obokczasu,tojednaznajdawniejszychkategoriianalitycznychwfilozofiibytu(ontologii)oraz
poznania(epistemologii).Oddzielamydalejświadomieprzestrzeńodczasu,chociażobiekwestiezwykle
sąrozpatrywanełącznie.Przedstawimywybranespośródwielukoncepcjeprzestrzeni,traktującjejako
reprezentacjeokreślonegosposobumyśleniaorazmającnawzględzieichinspirującywpływnasocjologię.
Podejrzenie,żerozumienieprzestrzeniwnaukachścisłychihumanistycznychdzieligłębokaróżnica,jest
niesłuszne.Obietegłównedziedzinyludzkiejrefleksjizapatrująsięnaelementarnysensprzestrzeni
zaskakującopodobnie.Dlanaukścisłych,podobniejakdlaspołecznychczyhumanistycznych,przestrzeń
istnieje
„między”dwiemalubwięcejsferami,dziedzinamiczypodmiotamiijestniesamodzielnąodległościąalbo
stosunkiempowstającymprzezodniesieniejednejrzeczy(podmiotulubprzedmiotu)dodrugiej.Inaczej:jest
torelacjamiędzypewnymiobiektamibądźzbioremobiektów.
Filozoficzneigeograficznekoncepcjeprzestrzeniprzedstawianewtymrozdzialeprojektujązarysogólnej
orientacji,generalnychschematówipojęćinspirującychsocjologię.Trudnospodziewaćsię,żebędzie
dominowałwśródnichjedenparadygmat,zwłaszczawepoceponowoczesności,mającejzawyróżnik
wielokulturowośćiswoistąpolifonicznośćteoretyczną.Sątuzatempokazane,wograniczonymwyborze,różne
punktywidzenia–dalekieodjedności,chociażusiłującespełniaćpodstawowywymógformułyWilhelma
Diltheya(1987):naukiprzyrodniczepowinnydostarczaćgruntownychnarzędzipoznaniazjawisk,nauki
humanistycznezaś–pomagaćwichzrozumieniu.
Przestrzeńwnaukachścisłych
Przestrzeń,jednozgłównychpojęćnaukwglosariuszunaukpodstawowych,wmatematycemaconajmniej
kilkanaścieróżnychkonotacji.Dlaklasycznejmatematykimaonasensrelacyjny–oznaczazbiórdowolnych
obiektów(np.funkcji,wektorów,liczb,figurgeometrycznychlubstanówukładufizycznego),nazywanych
punktamilubelementamiprzestrzeni,międzyktórymizostałyustalonerelacje(związki,odniesieniaitp.)
naturygeometrycznej,algebraicznejlubabstrakcyjnej.Możeprzybieraćformęprzestrzenieuklidesowej,
będącejnaturalnymelementemświatarzeczywistego(czyliprostejpłaszczyznylubprzestrzeni
trójwymiarowej).Jednowymiarowaprzestrzeńeuklidesowajestnazywanaprostąeuklidesową,dwuwymiarowa
zaś–płaszczyznąeuklidesową.Kluczowąwłasnościąprzestrzenieuklidesowychjestich„płaskość”
(EncyklopediaPWN2002,s.84).Przestrzeńwfizycejestpojęciemodpowiadającymnajbardziej
rozpowszechnionemupojmowaniu,jakotrójwymiarowej,nieograniczonejrozciągłości(obszaru)lubteżczęści
tejrozciągłościobjętejjakimiśgranicami,wrazzmiejscemzajmowanymprzezdanyprzedmiot.Przestrzeń
wtymrozumieniuoznaczato,conasotaczaiwczymprzebiegająwszystkiezjawiskafizyczne.
Wmiarępostępującejmatematyzacjifizyki,począwszyodXVIIIwieku,pojęcieprzestrzeniulegało
narastającejabstrakcji:zaczętoprzeznierozumiećkażdyzbiórpunktów,zktórymiwiązałysięokreślone
