Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kontekstfilozoficzno-teologicznydyskusji
37
Wodniesieniudoposłuszeństwasumieniuwobecprzeciwnegonakazu
przełożonego(wydajesię,żekategoriataobejmujezarównokonkretneosoby,
którymwinnijesteśmyposłuszeństwo-małoletnirodzicom,duchownibi-
skupowi,prowincjałowi,przeorowi,wojskowidowódcy-jakiinstytucje,ta-
kiejakKościół)Akwinatastosujetakiesamezasady,jakwpowyższychrozwa-
żaniach.Amianowicie:posłuszeństwosumieniujestważniejszeimapierw-
szeństwowobecposłuszeństwaprzełożonemu.Znów:wprzypadkuprawego
sumieniajesttoposłuszeństwobezwzględneicałkowite,wprzypadkusumie-
niabłędnego-względneiniezupełne.Niemniej,osobamaobowiązekbyćpo-
słusznagłosowisumienia,nawetjeśliwkonsekwencjibędziemusiałapostąpić
wbrewnakazowiprzełożonego.Postąpieniewtejsytuacjizgodniezżądaniem
przełożonego,leczwbrewgłosowisumienia,jestgrzechemciężkim93.Wielu
osobomniemieścisięwgłowie,iżwielkiDoktorKościołaprzyznajesumie-
niu,którejesttakulotneinieuchwytne,większyautorytetiznaczenieniżMa-
gisteriumKościoła.Jednakjegotekstyniepozostawiająwątpliwości.Niebę-
dziemyrozwijaćwątkuposłuszeństwasumieniuwobecposłuszeństwaprawu
-wystarczy,żepowiemy,iżtenkonfliktAkwinatarozwiązujeanalogicznie
jakpoprzednie94.Dodajmyjeszcze,żezzasadykoniecznościposłuszeństwa
równieżbłędnemusumieniuJohannisCrellwyprowadzawniosekowymogu
wolnościreligijnejisumienia95.
sumienie?,dz.cyt.,s.96;98;E.Gilson,Duchfilozofiiśredniowiecznej,dz.cyt.,s.322;P.Vala-
dier,Pochwałasumienia,dz.cyt.,s.140;N.Ford,ChristianConscience,dz.cyt.,s.72.
93nPrawesumienieobowiązujewbrewnakazowiprzełożonegobezwzględnieicałkowi-
cie.Bezwzględnie,ponieważniemożnauniknąćjegozobowiązania,gdyżniemożnaod-
rzucićtakiegosumieniabezpopełnieniagrzechu.Całkowicie,ponieważprawesumienie
obowiązujenietylkowtymprzypadku,gdyten,ktoniepostępujewedługniego,popełnia
grzech,lecztakżewtym,gdyten,ktowedługniegopostępuje,będziewolnyodgrzechu,
nawetjeślinakazprzełożonegodotyczyczegośprzeciwnego.Natomiastbłędnesumienie
obowiązujewbrewnakazowiprzełożonegowodniesieniudodziałańobojętnychwzględnie
iniezupełnie.Względnie,ponieważnieobowiązujewkażdymprzypadku,alepodwarun-
kiem,żebędzietrwałe,człowiekmożebowiemipowinienodrzucićtakiaktsumienia.Nie-
zupełnie,ponieważobowiązujewtymprzypadku,gdyten,ktoniepostępujewedługniego,
popełniagrzech,alenieobowiązujewtymprzypadku,gdyten,ktowedługniegopostępu-
je,unikagrzechu,jeślinakazprzełożonegodotyczyczegośprzeciwnego.Jeślijednaknakaz
przełożonegodotyczydziałaniaobojętnego,wtedysumienieobowiązuje,wtakimbowiem
przypadkuczłowiekgrzeszy,alboniewypełniającgo,gdyżstajesięnieposłusznywobec
przełożonego.Otóżbardziejgrzeszy,jeśliniewypełniatego,conakazujesumienie,które
trwa,gdyżobowiązujeonobardziejniżnakazprzełożonego”.-TomaszzAkwinu,Kwestie
dyskutowaneoprawdzie,t.II,dz.cyt.,s.73(poprawionewgoryginału);zob.E.Schocken-
hoff,Jakąpewnośćdajenamsumienie?,dz.cyt.,s.102;M.Hintz,Sumienie,art.cyt.,s.156.
94nPrawaustanowioneprzezludzisąalbosprawiedliwe,alboniesprawiedliwe.Jeślisą
sprawiedliwe,tozprawawiecznego,odktóregopochodzą,mająmocobowiązywaniawsu-
mieniu.[...]prawa,którerozkładająproporcjonalnieciężary,sąsprawiedliwe,obowiązu-
jąwsumieniuisąprawamilegalnymi.[...][Jednakże,jakmówiśw.Augustyn]«Prawonie-
sprawiedliwewcaleniejestprawem».Stądteżtakoweprawanieobowiązująwsumieniu,
chybadlauniknięciazgorszenia(represji?)lubzamieszek.Ztegobowiempowoduczłowiek
powinienzrzecsięnawetswoichuprawnień”-TomaszzAkwinu,Sumateologiczna,t.XIII,
dz.cyt.,s.83-84;zob.J.Krokos,Sumieniejakopoznanie,dz.cyt.,s.109-111;J.Finnis,Aqui-
nas,dz.cyt.,s.273-274.
95Zob.J.Crell,Owolnościsumienia,dz.cyt.,s.46-49.
