Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kontekstfilozoficzno-teologicznydyskusji
39
Konkludując,możemypowiedzieć,żekoncepcjasumieniawnauceśw.Tomaszajest
koncepcjącałościową,obejmującążyciemoralneosobyodmomentupoznaniaprawdy
przezsądiocenęażpoaprobatęlubdezaprobatę,pochwałęlubwyrzutysumienia.Su-
mienieświadczyotym,cozrobiliśmylubczegochcemydokonać;sądzi,czyto,cobyło
lubbędziepodjęte,jestdobreczyzłe;nakłania,abypodjąćdobryczyn,auniknąćzłe-
go;stądsumieniewiąże,sądzi,usprawiedliwialuboskarża99.
Wydajenamsię,iżjedynietakainterpretacjajestusprawiedliwionawświe-
tletekstówsamegoAkwinaty.
OstatnimzwielkichfilozofówpiszącychprzedNewmanemosumieniu
wduchuracjonalistycznymbyłImmanuelKant(1724-1804)100.Bardzowiele
natematjegokoncepcjisumieniamówijużnamchybanajbardziejznanycy-
tatzKrytykipraktycznegorozumu:
Dwierzeczynapełniająumysłcoraztonowymicoraztowzmagającymsiępodziwem
iszacunkiemwmiarętego,imczęściej,imdłużejnadnimirozmyślamy:niebogwiaź-
dzistenademnąiprawomoralnewemnie.Anijednego,anidrugiegoniepotrzebuję
szukać,niepotrzebujędomyślaćsiętylkonibyspowitychwmrokulubznajdujących
sięwniedostępnejdziedzinie,pozapolemmojegowidzenia;widzęjeprzedsobąiwią-
żębezpośredniozeświadomościąswegoistnienia101.
Człowiekistniejezatemrozpiętypomiędzytymidwiemarzeczywisto-
ściami:zewnętrznymkosmosemrządzącymsięwłasnymiprawamiorazwe-
wnętrznymświatemmoralnym.Obiesąmudanewdwojakisposób:poprzez
doświadczenieipoprzezsamoświadomość.Podobniebędziezsumieniem.
WtwórczościKantamożemyznaleźćkilkadefinicjisumienia;częściowo
pokrywająsięzesobą,aczęściowosązakresoworozdzielne.Przytoczmytrzy
kluczowe.NajpierwfilozofzKrólewcamówi,iżnsumieniejestświadomością,
którasamawsobiejestobowiązkiem”102.Nainnymmiejscupisze:
Sumieniemożnazdefiniowaćtakżewtensposób:jesttooceniającasamąsiebiemo-
ralnawładzasądzenia-leczdefinicjatakonieczniewymagałabyjeszczewcześniejsze-
gowyjaśnieniazawartychwniejpojęć.Sumienienieosądzaczynówjakoprzypadków
(casus),którepodlegająprawu,botoczynirozum(awięccasusconscientiaeikazuisty-
kajakodialektykasumienia),oilejestonsubiektywniepraktyczny;lecztutajrozum
99E.Kaczyński,Prawda-dobro-sumienie,dz.cyt.,s.96.
100Zob.A.Bobko,Sumieniewświeciewolności,czyliopotrzebiewewnętrznegorygoru,w:
Sumieniewświeciewolności,dz.cyt.,s.69-74;T.Styczeń,Autorytetreligijnyawiaraosobi-
staiautonomiasumienia,nZeszytyNaukoweKUL”2-4(1977)79-80,s.65-75;A.Anzenba-
cher,Wprowadzeniedoetyki,dz.cyt.,s.99-103.
101I.Kant,Krytykapraktycznegorozumu,tłum.B.Bornstein,Kęty2002,s.158.
102Nanastępnejstroniedokończaowądefinicję,precyzując,iżnbezwarunkowymobo-
wiązkiemjestmiećświadomość,żeczyn,któregochcędokonać,będziesprawiedliwy.Czy
jakiśczynwogólejestsprawiedliwyczyniesprawiedliwy-otymrozsądzaintelekt,niesu-
mienie.Niejestteżbezwzględniekonieczne,abyowszystkichmożliwychuczynkachwie-
dzieć,czysąsprawiedliweczyniesprawiedliwe.Jednakoczynie,któregojachcędokonać,
muszęnietylkorozsądzićimniemać,leczmuszębyćpewny,żeniebędzieonniesprawiedli-
wy.Żądanietojestpostulatemsumienia”-I.Kant,Religiawobrębiesamegorozumu,tłum.
A.Bobko,Kraków1993,s.222-223.
