Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wrazzindustrializacjąuniformizacjikulturowej,jużwkońcuXIXwiekuwyznacznikiem
patriotyzmustałosiępozytywistycznehasło„poznajswójnaród”14.
Obawaprzedutratąizatarciemnarodowegoindywidualizmuiregionalnychodrębno-
ścitzw.ludowejkulturyposzczególnychziemdawnejRzeczypospolitejbezwątpienia
miałateżwpływnarozbudzeniezainteresowaniazarównoochronązabytków,jakiszero-
korozumianąkulturąmaterialnąwiejskiegożycia.Wtymrównieżkrzyżamiikapliczkami,
wszczególnościtymizachowanyminakresowychziemiachdawnejRzeczypospolitej,gdzie
niegdyśznaczyły[…]pochódkulturychrześcijańskiej[…],potemprzyświecałytryumfowi
Kościołakatolickiego,awreszcie
–
stałysięprzyczynkiemdomartyrologiikatolicyz-
mu15,cowoczachwspółczesnychczyniłojeświętościąnietylkoreligijną,aleinarodo-
wą16.Nadtoichstanzachowaniawtymokresiemocnosiępogarszał,aliczbaniepokoją-
comalała
–
zarównowwynikustopniowegozanikaniawśródmieszkańcówwsizwyczaju
ichstawianiaicorazpowszechniejszegozastępowaniaichtradycyjnychwzorówwytwo-
ramiszablonowymi,jakiwefekciezakazuwładzrosyjskichwznoszeniapozaobrębem
cmentarzynowychkrzyżyinaprawyjużistniejących.Zakazuobowiązującegopoklęsce
PowstaniaStyczniowegowwieluzachodnichguberniachówczesnegoImperiumRosyj-
skiego,aprzedewszystkimnaterenachbyłejRzeczypospolitejObojgaNarodów,gdzie
większośćlubznacznączęśćmieszkańcówstanowilikatolicylubunici17.
WodniesieniudoLitwyiBiałorusiw1910rokupisałotymmiędzyinnymiautorarty-
kułupt.KrzyżenaLitwieiBiałejrusi18,swojeobserwacjeilustrującnaderwymownymi
rysunkaminiszczejącychkrzyżywykonanymiznaturyprzezFerdynandaRuszczyca
–
artystęmalarzarozmiłowanegowlitewskichkrajobrazach,aktywnegodziałaczakultural-
negoispołecznego,zaangażowanegomiędzyinnymiworganizacjęipromocjędorobku
PierwszejKrajowejWystawyPrzemysłuDrobnegoiSztukiLudowejLitwyiBiałejRusi,
któraodbyłasięwWilniew1913roku19.
Wpolskojęzycznychczasopismachwśródgraficznychitekstowychmateriałówdoku-
mentującychżmudzkieilitewskieprzydrożnekrzyżejakopierwszewlatach1900–1914
ukazałysięrysunkikrzyżyżmudzkichautorstwaJ.Butrymówny20iFranciszkaMaszotasa21,
atakżeilustrowanyichprzykładamiartykułStanisławaJarockiego,któryzapewnepod
wrażeniempróbywykreowaniaprzezStanisławaWitkiewiczawoparciuosztukęgórali
14Por.D.Crowley,PolskaodnalezionawTatrach
–
regionalne,narodoweimiędzynarodowecechy
styluzakopiańskiego,[w:]Sztukaokoło1900wEuropieŚrodkowej,Materiałymiędzynarodowejkon-
ferencjizorganizowanejwdniach20–24października1994,red.P.Krakowski,J.Purchla,Kraków1997,
s.195–197.
15N.R.,KrzyżenaLitwieiBiałejrusi,„KalendarzIlustrowanyKurjeraLitewskiego”narok1910,Wilno
1909,s.37.
16„PrzeglądBibliograficznyKsięgarniGebethneraiWolffawWarszawie”,kwiecień1910,s.68.
17Por.m.in.F.KrzywdaPolkowski,KrzyżenaLitwie,„Architekt”,1910,z.2,s.31–32iG.Surdokaitė,Krzy-
że…,op.cit.,s.249–252.
18N.R.,Krzyże…,op.cit.,s.35–38.
19„WieśIlustrowana”,1913,nr9(numerwcałościpoświęconysztuceludowejnaLitwieiBiałorusi).
20J.Butrymówna,KrzyżeŻmujdzkie,„Wisła”,T.XV,1900,z.2,s.131.
21„Kraj”,1903,nr39.
11
