Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
dwutomowymalbumiefotograficznympt.Lietuvoskryžiai,uznanymwówczasnaLitwie
zajednoznajważniejszychwydarzeńartystycznych
–
nietylko1926roku,lecztakże
całejhistoriikraju38.
WTROSCEOZACHOWANIETRADYCJI
IPIĘKNARODZIMEGOKRAJOBRAZU
Odokoło1900rokuwwieluregionachdawnejRzeczypospolitejzrosnącymniepokojem
zaczętoobserwowaćnarastaniezjawiskazastępowaniatradycyjnychprzydrożnychkrzy-
żyi„figurświętych”nowymi,maszynowowykonanymipodługujednostajnionychszab-
lonów.Świadomośćnegatywnegowpływutegozjawiskanawiejskikrajobrazskłoniła
LudwikaStasiaka
–
zafascynowanegokulturąwsimalarza,rysownika,pisarzaipubli-
cystę,doogłoszeniaw1913rokunałamachczasopisma„Ziemia”głębokoemocjonalnej
„odezwydonaszegoduchowieństwa”,bypoparłozorganizowanieogólnokrajowejakcjigro-
madzeniaarchiwalnejikonografiiiterenowejdokumentacjizachowanychjeszczewróż-
nychregionachkrajukrzyżyikapliczekprzydrożnychcelemopracowanianatejpodstawie,
apotemwydaniairozesłaniadowszystkichurzędówparafialnychizarządówszkolnych
albumuzawierającegoichzalecanedorealizacjiwzory39.Doudziałuwakcji,którauzys-
kałaaprobatęipoparciearcybiskupaAleksandraKakowskiego,jużwlutym1914roku
przystąpiłytrzywarszawskietowarzystwa:PolskieTowarzystwoKrajoznawcze,Towarzy-
stwoOpiekinadZabytkamiPrzeszłościiTowarzystwoArtystyczne,awydelegowaniprzez
niespecjaliściutworzyliKomitet40,którymiałsięzająćopracowaniemiwydaniemalbu-
mukrzyżów,figurikapliczekprzydrożnych,którynietylkouplastyczninaszewtym
kierunkubogactwo,aleprzypomniispopularyzujepiękny,swojskityppolskiejkap-
liczki,rozniecidoniejmiłość,najakązasługuje,usuniewzoryinaleciałościobce41.
Wyrugowaniezpolskiejwsiszablonowych„wyrobówprzemysłureligijnego”i„miej-
skiejtandety”miałateżnacelupodjętaw1914rokuprzezczłonkówZwiązkuKapłanów
„Unitas”wPoznaniuinicjatywazorganizowaniazapośrednictwemKołaArchitektówwKra-
kowiekonkursu„dlapolskichartystów”naswojskietypykrzyży,słupówtzw.BożejMęki
ikapliczekprzydrożnychdostosowanych„dopotrzebipojęćludu”,aprzytymmożliwych
dowykonania„miejscowemiwiejskimisiłami”.Konkurssięudał,nadesłano40projek-
tówkrzyżyikapliczek,doktórychichautorzy,artyściplastycyiarchitekci,niestroniącod
interpretacjiznanychsobieichludowychwzorów,wtymżmudzkichilitewskich,zdołali
teżwprowadzićszeregwłasnych,oryginalnychpomysłów.Pierwsząnagrodęwkonkursie
38http://www.pk.org.pl/artykul.php?id=116;A.Varnas,Krzyżelitewskie,podred.J.Ostaszewskiej-
-Nowickiej,DrukarniaiKsięgarniaŚwiętegoWojciecha,Poznań2005.
39L.Stasiak,PrzydrożneMękiPańskie,„Ziemia”,1913,nr52,s.850–851.
40PTKbyłwkomiteciereprezentowanyprzezKazimierzaKulwiecia,FranciszkaLiszewskiego,Stanisława
ThuguttaiMikołajaWisznickiego,TOnZPprzezJarosławaWojciechowskiego,FranciszkaKrzywdęPol-
kowskiegoiZdzisławaMączeńskiego,aTAprzezKarolaBiske,KazimierzaLasockiegoiTadeuszaCieślew-
skiego.Dokomitetuwszedłteżks.MarcinSzkopowski.Por.ZPol.Tow.Krajoznawczego,„Ziemia”,1914,
nr8,s.125.
41Odezwawsprawiekapliczekprzydrożnych,„Ziemia”,1914,nr12,s.191–192.
14
