Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
podhalańskichpannarodowego„styluzakopiańskiego”wysunąłwnimpropozycjęwyod-
rębnieniarównieżosobnego„stylulitewsko-żmudzkiego”22.W1902rokuukazałysięteż
ilustrowanefotografiamidwaartykułyAdamaJaczynowskiego23.Nawyjątkowośćfor-
malno-estetycznążmudzkichkrzyżyikapliczekzwróciłteżuwagęwswojejdwutomowej,
opatrzonej474rycinami,monografiisztukiludowejwPolscemłodylwowskiarchitekt
ihistoryksztukiKazimierzMokłowski24.Licznerysunkiifotografiefigur,kaplicikrzyży
zróżnychregionówprzedrozbiorowejPolski(wprzypadkukrzyżygłówniezterenuŻmu-
dziiLitwy)orazwielerzeczowychonichinformacjizawarłteżwswoim,niestetynigdy
nieukończonym,encyklopedycznymopracowaniupt.Budownictwodrzewneiwyroby
zdrzewawdawnejPolsce,znamienityludoznawca,archeolog,historykipisarzZygmunt
Gloger25.W1910rokuartykułnatematkrzyżyprzydrożnychnaWołyniuopublikował
takżewybitnyukraińskietnologFedirVovk,którybodajjakopierwszyzwróciłuwagęna
panującytamzwyczajozdabianiaichnarzędziamimękiChrystusaorazprzystrajaniahafto-
wanymipłóciennymi„fartuszkami”26.
Obokwymienionychwyżej,mniejlubbardziejprzyczynkarskichpublikacjinatemat
małychformarchitekturysakralnejnaLitwie,ŻmudziiBiałorusiwomawianychlatach
powstałyteżpierwszeopracowanianaukowe.Ichautorzy,WandalinSzukiewicz27iMichał
Brensztejn28,coprawdaniedokońcajeszczeodrzucającnaznaczonyromantyzmemfolklo-
rystycznyobrazbudownictwadrewnianego,zasadniczojednakjużwduchupozytywis-
tycznegoewolucjonizmu,przeanalizowaliżmudzkieilitewskiekrzyżeikapliczkipodługich
wieku,formyiornamentyki,bynatejpodstawieustalićichpodstawowetypologie29.
NiezwyklebogatoilustrowanapracaMichałaBrensztejnazostałanawetzaprezento-
wanawstyczniu1905rokunaposiedzeniuKomisjidoBadaniaHistoriiSztukiwPolsce,
wzbudzajączainteresowaniemiędzyinnymiprofesoraUniwersytetuJagiellońskiego,Ma-
rianaSokołowskiego,który„wpełnychcharakterukapliczkach”żmudzkichdostrzegł
wieleformalnychanalogiidogotyckichtryptykówzterenuPrusWschodnich30.
Tęfazębadańnadlitewskąiżmudzkądrobnąarchitekturąsakralnązakończyłinieja-
kopodsumowałBronisławPiłsudskirozprawkąpt.Krzyżelitewskie
–
porazpierwszy
22S.Jarocki,KrzyżenaŻmujdziiLitwie,„TygodnikIlustrowany”,1901,nr18,s.346.
23A.Jaczynowski,KrzyżeikapliczkinaŻmujdzi,„TygodnikIlustrowany”,1902,nr44,s.873–874ite-
gożautoraWpoprzekŻmujdzidoPołągi,„GazetaPolska”,1902,nr221i240.
24K.Mokłowski,SztukaludowawPolsce,cz.II,ZabytkiSztukiludowej,Lwów1903.
25Z.Gloger,BudownictwodrzewneiwyrobyzdrzewawdawnejPolsce,t.1,Warszawa1907,s.22–23,
76–83,166–181.
26F.Vovk,StarinnyederevânnyecerkvinaVolyni,„MaterialypoètnografiiRossii”,1910,t.1,s.37.Por.
teżA.Nikolaieva,Krzyżprzydrożny…,op.cit.,s.188.
27W.Szukiewicz,Krzyżezdobionewguberniwileńskiej,„Wisła”,t.17,1903,z.6,s.699–706.
28M.Brensztejn,Krzyżeikapliczki…,op.cit.,s.3–16;tegożautoraThePeasantArtofLithuania,[w:]
PeasantArtInRussia,Wyd.CharlesHolme,TheStudio,London,Paris,NewYork1912,s.51–52.
29Por.T.Łopatkiewicz,Małeformyarchitekturysakralnejjakoprzedmiotzainteresowańbadawczych,
„Lud”,t.67,1983,s.222–233.
30Posiedzeniezdnia27stycznia1905roku,„SprawozdaniaKomisyidobadaniahistoriisztukiwPolsce”,
t.VIII,z.3i4,s.CCCCLXII.
12
