Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Suplementzprzeszłości.Badawczeiprawnewyzwaniaarcheologiiżydowskiej
13
twasynagogalnego,sztukiceremonialnejorazrozkwitudiasporyiżydowskichpo-
czątkówchrześcijaństwa,takżeramprawnych,wjakichfunkcjonowalistarożytni
Żydzi(I.Finkelstein,N.A.Silberman2002;I.Finkelstein,N.A.Silberman2007;
W.F
.Albright1964;S.Moscati1966;S.Moscati1971;ArcheologiaPalestyny1973;
J.K.Kozłowski,J.Śliwa1977;StarożytnyIzrael1994;J.Śliwa2005,s.352-365;
DiePhönizer1988;A.Mierzejewski1983;TeJewishWord1979;E.Goodenough
1953-1968;E.Goodenough1992;M.Ben-Dov1985;S.Gądecki1994;J.Bright
1994;H.Daniel-Rops1994;SacredRealm1996;J.A.Fitzmyer1997;S.Cinal1997;
J.T.Milik1999;P
.Muchowski2000;ŚwiatBiblii2001;E.Frankel,B.P
.Teutsch2004;
A.Unterman1994;M.VandeMieroop2008,s.229-331;Encyklopediaarcheolo-
giczna2002;K.Pilarczyk2008,s.357-445;Ł.Niesiołowski-Spanò2012;S.Fine
2012;E.Lipiński2013,Ł.Niesiołowski-Spanò,K.Stebnicka2020;J.Lemański6
2021,A.Dębiński2020,s.183-211iwieleinnych).Wartoteżprzeczytaćwydania
oryginalnychźródełżydowskich,przedewszystkimstarożytnegohistorykaJózefa
Flawiusza(J.Flawiusz1986;J.Flawiusz1992;J.Flawiusz1993orazhistoryków
Kościoła,m.in.SokratesScholastyk1986),atakżeklasykówhistoriiżydowskiej,
takichjakH.GraetzczyM.Bałaban(H.Graetz1929;M.Bałabanreprint1988),bo
pomijająckwestiepoznawcze,pięknieumielipisać.
Mimokontrowersjinaukowychdotyczącychkwestiiszczegółowych,istnienie
starożytnegoIzraelajestfaktemhistorycznym.PośmiercisynakrólaDawida,zna-
negozmądrościkrólaSalomona,w931r.p.n.e.starożytnyIzrael,bezwzględu
nato,jakoceniamypotęgęirozległośćtegokraju,rozpadłsięnadwapaństwa:
północnekrólestwoIzraelaipołudniowekrólestwoJudy.Niebyłytomocneor-
ganizmypaństwowe.Utrzymywałyswojąnniezależność”m.in.dziękiopłacaniu
trybutówówczesnympotęgompolitycznym,takimjakAsyria(por.ryc.1).
NajstarszadiasporaIzraelczykówpojawiłasiępoostatecznymupadkupółnoc-
negopaństwaIzraelawok.722r.p.n.e.Asyryjczycyuprowadziliwgłąbswojego
państwaogromnąliczbęludności.Jejlospozostajenieznany.Towydarzeniedało
początektradycjiposzukiwaniazaginionychdziesięciuplemionIzraela7.
6
Natemattejpublikacjipor.teżpozytywnąrecenzję:Ł.Niesiołowski-Spanò2023,s.201-205.
7
DlaŻydówposzukiwaniedziesięciuzaginionychplemionIzraelabyłowielkimwyzwaniem,które
przezwiekirozpalałowyobraźnię.OdnajdywanojeodJaponii,przezKaukaz,Krym,Afrykę,Wyspy
Brytyjskie,anawetNowyŚwiat(wEkwadorzew1642r.),poAustralię-Aborygeni(A.Unterman1994,
s.80).Każdainformacjaobraciachwwierze,np.ŻydachzKaukazu(natentematm.in.J.Preiser-Ka-
peller2017)czyMaghrebu,byłarównieżrozpatrywanapodtymkątem.Podobniejakjudaizującegrupy
zEtiopiiuważającesięzapotomkówplemieniaDana(m.in.WhatAreJudaism’sLostTribes?,2021).
