Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Systempolityczny,prawo...I.KrólestwoPolskiewlatach1815-1830
przyczymwznaczeniuwłasnościruchomejchłopinależelidoswoichwłaścicieliwtakim
samymstopniujaknarzędziagospodarczeczyteżstadazwierzątdomowych.Takawizjapra-
wapoddańczegowpłynęłanajedenzpóźniejszychukazówSenatuz7października1792r.,
zawierającyregulacjędotyczącąwyegzekwowaniadługówskarbowychorazmiejscowych
oddłużnikówosobiścieizichmajątku.Wtymakcienormatywnymznalazłsięmiędzyinnymi
passus,wktórymstwierdzano,iżnludziepoddaniorazchłopipowinniwchodzićiwchodzą
domasymajątkowej”,zaśwprzypadkuzawieraniaumówsprzedażytychżeosób,należało
dokonywaćichurzędowejrejestracjiHukrepostnychdieł”,takjaktobyłorównieżwprzypadku
nieruchomości
11
.Zatempraworosyjskietegookresudawałopodstawydozrównaniastatusu
osóbpozostającychwzależnościpoddańczejzpołożeniemprawnyminwentarzagospodarczego,
będącegoskładnikiemmajątkuwłaścicielaziemskiego.Należałobytakżedodać,iżKatarzynaII
nieuczyniłapraktycznienic,byzmienićtenstanrzeczy—wręczprzeciwnie,samaofiarowywała
pieniądzeswoimfaworytom,bycimoglinabywaćduszechłopskie.Wokresiepanowaniatej
cesarzowejmożnabyłokupowaćisprzedawaćchłopówtakzziemią,jakibezniej,zrodzinami
ipojedynczo,aczynionotozarównonaplacachtargowych,jakteżwmiejscuzamieszkania
włościan,awspółcześnijejokreślalitenstanrzeczymianemnautentycznegoniewolnictwa”.
Wtreściswojegoprzywilejunarzeczszlachtyz21kwietnia1785r.(żałowannajagra-
motadworianstwu)KatarzynaIIpotwierdzałanietylkowysokistatusspołecznyiprawny
tegostanu
12
,aletakżezezwalałajegoczłonkomnanabywaniewsi,sprzedażchłopów,które
touprawnienieczęśćszlachtygodziłasięograniczyć,rezygnujączmożliwościhandluwło-
ścianamipojedynczo,bezichrodzin.Imperatorowazabroniłatylko,podgroźbąkonfiskaty
kierowanejdowszystkichbiorącychudziałwaukcjach,sprzedażynludzibezziemi”wdrodze
licytacji,niezakazałajednakcałkowiciedokonywaniaalienacjichłopów,jakteżnieoponowała
przeciwkooddawaniuichwrekrutyzazapłatąstosownejcenywłaścicielowiziemskiemu.
PraktyczniepodrządamiKatarzynyII,przytakszerokozakreślonychprawachszlachtywobec
poddanych,stosunkiteregulowałwpraktycebądźtofunkcjonującyzwyczajbądźteżosobiste,
subiektywnepostrzeganietegoproblemuprzezszlachtęrosyjską
13
.
Gwoliprawdy,należyjednakzaznaczyć,iżnawetwtymczasiepojawiałysięwRosji
głosyoświeconychelitpolitycznychniegodzącychsięztymstanemrzeczy.Jeszczew1763r.
PiotrIwanowiczPaninproponowałKatarzynieIIwprowadzeniezakazuhandlurekrutamioraz
ograniczeniesprzedażychłopówpoprzezdokonywanietejczynnościwyłączniezichrodzinami.
Apelowałrównieżowydanieprzezcesarzowątajnejinstrukcjiskierowanejdogubernatorów,
azawierającejopisobciążeńwłościańskich,bynaczelnicygubernimoglizniejkorzystaćprzy
rozpatrywaniusprawdotyczącychnadużyćpopełnionychprzezwłaścicieliziemskichwobec
11
A.S.Łappo-Danilewskij,JekaterinaII...,s.238-239.
12
T
.Taranowski,Historia...,s.109;M.Heller,HistoriaImperiumRosyjskiego[Warszawa]1997,s.438.
13
A.Łappo-Danilewskij,JekaterinaII...,s.239-240;D.Szpoper,PomiędzycaratemasnemoRzeczypospolitej.
MyślpolitycznaidziałalnośćkonserwatystówpolskichwguberniachzachodnichCesarstwaRosyjskiegowlatach
1855-1862,Gdańsk2003,s.113.
32
