Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
SystemsocjologicznyLudwikaGumplowicza
JakzauważałGumplowicz,elementemnowymwjegorefleksjiniejestsamo
stwierdzeniewpływupaństwanatworzeniesięnarodu,aleuczynienieztego
mechanizmuprawaogólnego:
Wieluhistorykówpoznałosiędobrzenatymwynikurozwojupaństwowego,alekażdemu
znichzdawałosię,żewyniktenjestwłaściwościąrozwojuhistorycznegotegonarodu,
którymprzypadkowosięzajmował,nikomuzaśnieprzyszłonamyśl,żetenprocesasy-
milacyjnypoleganaprawiespołecznym,rządzącymzawszeiwszędzierozwojempań-
stwowym128.
Toprzekonanieokoniecznościrozwojunaroduwpaństwiemiałoprzełoże-
nienapoglądypolityczne-skoronaródrozwijaćsięmożejedyniewpaństwie,
tożadennaród,którypaństwanieposiada,niemożesiędopominać,zdaniem
Gumplowicza,owłasnepaństwo,wywodzącpretensjejedyniezfaktusamego
istnienia.Interesynarodowesąbowiemwrozumieniutejteoriidrugorzędne
wobecinteresówpaństwowych.
Widać,żejużprzydefiniowaniupojęciarasyGumplowiczodchodziłnie-
kiedyodpostulowanejprzezsiebienaukowości.Wielokrotniewswoichwy-
wodachzaznacza,żepiszeoczasach,októrychniewielewiadomo,wzwiązku
ztymoprocesachzachodzącychwprzeszłościmusiwnioskowaćnapodstawie
zjawiskzaobserwowanychobecnie.Jestto,zjednejstrony,rozumowanienie-
zwykleryzykowneiłatwedopodważenia.Zdrugiejjednakstronywydajesię,
żeprzyówczesnymstanienaukiistotniebyłtojedynysposóbopisuczasówtak
odległych,jakpoczątkiludzkości.Takżedrugipostulat-precyzyjności-wydaje
sięwprzypadkuGumplowiczaniedokońcazrealizowany.Przedewszystkim
możnamuzarzucićniekonsekwencjęjęzykową.Nierzadkoopisujeontesame
procesy,wykorzystujączamienniepojęcierasyigrupyspołecznej(zwłaszcza
wpóźniejszychpublikacjach).Wtymwypadkutrudnorozeznać,czybadacz
uważa,żeprocesyzachodzącemiędzyrasamisątożsamezprocesamizachodzą-
cymimiędzygrupamispołecznymi,czyteżmanamyślidwaróżne(choćniemal
identyczniedefiniowane)typyspołecznościludzkich.Pojawiasiępytanie,czy
niekonsekwencjawstosowaniupojęciarasyjestpozostałościąpublicystycz-
nychnawyków,czyteżcelowymzabiegiem.Wydajesię,żeGumplowiczniebył
wstaniestworzyćpojęciajasnegoiklarownego,gdyżjestonoposklejanezwie-
lukoncepcjipochodzącychzróżnychnauk.Sięgającjednocześniepopojęcia
biologiczne,antropologiczneietnograficzne,atakżepróbującjeprzełożyćna
języksocjologii,Gumplowiczstałprzedzadaniemnietylkopołączeniaróżnych
koncepcji,aletakżepogodzeniazesobąróżnych,niejednokrotniesprzecznych
sposobówargumentowania.Odrzucenierasybiologicznejniejestcałkowicie
możliweprzydanych,jakichdostarczaantropologia.Ustaleńantropologównie
mógłjednakGumplowiczpominąć,choćbowiemsprawiająproblemy,toprzy
dalszymformułowaniujegotezsąniezwykleprzydatne(chociażbyprzyudo-
128Ibidem,s.293.
