Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zEuropy
30
.Wroku1790naterenieStanówZjednoczonychmieszkałooko-
ło4milionówludzi,zczegozaledwie500tysięcywmiastach.Wzaledwie
czterdzieścilat,doroku1830,ludnośćwiejskapodwoiłasię,amiejskauległa
potrojeniu
31
.Niepozostałotobezwpływunafunkcjonowaniespołeczności
lokalnych.Postępującaheterogenizacjaśrodowiskażycia,problemyadapta-
cyjneiasymilacyjneprzybyszów,corazczęstszerozdzieleniemiejscazamiesz-
kaniaipracypowodowały,żesiłalokalnejkontrolispołecznejzaczęłabyćnie-
wystarczającadlazapewnieniabezpieczeństwaobywatelom
32
.Załamałysię
tradycyjneortodoksyjnepoglądyimechanizmykontroli.Jednocześnierzą-
dystanoweodpołowyXVIIIwiekuzaczęłyodważniepromowaćprawajed-
nostki.Wdrażałyreformyprawne,twierdząc,żenspołecznenadużyciabyły
dziedzictwemangielskim,którepowinnozostaćwykorzenionetaksamojak
władzakrólewska”33.Corazpopularniejszymdziałaniembyłowydawaniekart
praw,będącychpotwierdzeniemteoriiprawnaturalnych.Wielezzawartych
wnichnormznalazłosięwuchwalonejw1787rokukonstytucji.Pionierem
tychdziałańbyłstanWirginia,wktóregokarciezawartonzakazsądzeniadwa
razyzatosamoprzestępstwoinakładaniawysokichkaucjiorazwymierzania
niewspółmiernychkar,zasadyskładaniazeznań,zapewnieniasprawiedliwego
procesuzudziałemławyprzysięgłych”
34
.Zmieniłosiętakżespojrzenienaprze-
stępcęikarę,któraodtądmiałamiećprzedewszystkimcharakterodstrasza-
jący,byćprzewidywalna,nieuchronnaiadekwatnadopopełnionegoczynu
35
.
CorazpopularniejszerozważaniaCesaregoBeccarii
36
,Jeremy’egoBenthama
37
30
Wskazujesięnaistnieniekilkufalimigracyjnych.StarąimigracjętworzyliprzybyszezAnglii,Irlan-
dii,krajówskandynawskichiNiemiec.NowafalaprzyszłazEuropyŚrodkowejiWschodniej-stanowili
Polacy,Czesi,Ukraińcy,Słowacy,Węgrzy,aletakżeWłosiiŻydzi.Zob.J.Pajewski,Historiapowszech-
na1871-1918,Warszawa1996,s.206.
31T.R.Clear,G.F.Cole,American…,s.41.
32W.I.momas,F.Znaniecki,ChłoppolskiwEuropieiAmeryce,Warszawa1976.
33P
.Jenkins,Historia…,s.90.
34Ibidem.
35L.Lyons,Historiakar…,s.133.
36
CesareBeccariabyłjednymznajbardziejwpływowychreformatorówsystemupenitencjarnego
XVIIIwieku.SwojepoglądynatematkaryiwięzieniazawarłwkrótkimtraktacieOprzestępstwachikarach,
gdziezastosowałteorieoświeceniowedoanalizyistniejącychrozwiązańprawnychikarnych.Efektemjego
pracybyłakrytykadotychczasowychsurowychkarorazwskazanienakoniecznośćprzeprowadzeniarefor-
myopartejnapublicznychprocesach,zniesieniutortur,aleprzedewszystkimprzyjęciukar,którebędą
proporcjonalnedoprzestępstwaiegzekwowalne.Zob.CesareBeccaria(1738-1794)reformatorprawakar-
negoijegoepoka,S.Salmanowicz(red.),Toruń1995;L.Lyons,Historiakar…,s.135.
37
JeremyBentham-twórcareformyangielskiegosystemuprawnego.PodobniejakBeccaria,wie-
rzyłwodstraszającąmockary.Upodstawjegoprzekonańległazasadanoświeconejkorzyściwłasnej”
,
czylidążeniaczłowiekadomaksymalizacjiprzyjemnościiminimalizowaniabólu.Benthamniepoprze-
stałjedynienastworzeniupodwalinteoretycznychsystemuprawa.Wyznaczającnowecelekarypozba-
wieniawolności,uznałjednocześnie,żeichosiągnięciezwiązanejestzwarunkamirealizacjikary.Stąd
projektnPanoptikonu”-nowegowięzienia,wktórymcelebyłyułożonekoliście,apośrodkustaławieża
24