Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
stajepodstawowymproblemembadawczym,tymważniejszym,żewrozwoju
szkolnictwawiejskiegotonieprzerwanyprocesścieraniasięwładzypaństwowej
zwładząpatronacką,równieżtrojakiegorodzaju,boksiążęcą,szlacheckąimiej-
ską,przebiegającywzmiennychnatężeniuiuwarunkowaniach.Szczególnarola
państwabędzietymwyraźniejsza,gdyzważymy
,żewładzapatronackabyłapo-
średnikiemmiędzypaństwemaszkołą,szkołazaśpośrednikiemmiędzypatro-
nemarodziną.Jeszczejedenczynnikprzemawiającyzarozpatrzeniemfunkcji
państwawrozwojuszkolnictwawiejskiegostanowito,żestarszaliteraturarolę
państwawielokroćprzeceniała,nowszazaśzdajesięniedoceniać.
Jestzrozumiałe,prawdziwościostatniejtezybędziemysięstaraćdowieść
naprzykładziePomorzapruskiego,główniewXVIIIw.,czyliwokresieabsolu-
tyzmu.Rozpatrzeniawymagawięcfunkcjapaństwanietylkojakoinicjatora
iprawodawcyprzemiansystemuszkolnegonawsi,aleteżjakorealizatorawy-
danychaktówprawnych,przedewszystkimwswychdobrachdomenialnych,
gdziewystępowałoonowroliichwłaściciela,atymsamymrównieżpatrona,
aletakżewrolikontroleraswejfunkcjiwładczej(wostatnimprzypadkurów-
nieżwodniesieniudopozostałychpatronówszkół,czyliszlachtyiradmiej-
skich).Najkrócejchodzioodpowiedźnadwapytania:czymiastawswychdo-
brachziemskichorazszlachtawykorzystywałyposiadaneprawopatronackie
izwłasnejinicjatywyzakładałyszkoły
,anastępniestwarzaływarunkidopo-
myślnegoichrozwoju?Oraz:Jakabyłarolapaństwawtymprocesie?Tychod-
powiedzibędziemyszukaligłówniewanaliziesieciszkolnejistopniurealizacji
przymususzkolnego,jednakpamiętając,żewładzapatronackajakopośrednik
międzypaństwemaszkołąmogłahamować,aleteżstymulowaćdziałanietego
pierwszego.Dlategopierwszorzędneznaczenienarozpatrzeniekwestii:czy
poczynaniaszlachtypomorskiejwstosunkudoszkolnictwawiejskiegowięcej
hamowałyiopóźniałyrealizacjępolitykipaństwa,biegłyrównolegledoprze-
mianwdomenach,wreszcieczyteżteostatniewyprzedzały?Wyjaśnieniete-
goproblemurzuciłobysnopświatłanapodobieństwoczyodmiennośćszlachty
pomorskiejwzględemjejbracistanowychinnychterytoriów.
SkutkiemzwycięstwareformacjibyłoupaństwowienieKościoła,awjego
ramachszkolnictwa,gdyżksiążętazostalizobligowaniprzezMarcinaLutrado
urządzenianowegoKościołaorazokreśleniaustrojuiorganizacjiszkolnictwa,
którepodporządkowanopaństwuiKościołowi,aleichstruktury,celeizadania
zgodniezwłasnymi/państwapotrzebamizdefiniowałpanujący
.Właśniepo-
trzebyikorzyścipaństwasprawiły
,żeksiążęnajbardziejzainteresowanybył
szkolnictwemwyższym(dlategowKsięstwiePomorskimnietylkoprzejął
władzęnadUniwersytetemwGreifswaldzie,aleteżutworzyłwSzczecinie
w1543/1544r.półuniwersyteckiePedagogium),mniejszkolnictwemmiejskim,
najmniejzaświejskim.Urządzenieiprowadzenieszkółwmiastachinawsi
7