Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zrzuciłnabarkipatronów–radmiejskichifeudałów,rezerwującdlasiebiesta-
nowienieprawaisprawowaniekontroli.Wtensposóbdoszłodoukształtowa-
niajakbydwóchniezależnychodsiebiesystemówszkolnych–miejskiego
iwiejskiego,utrwalonychiumocnionychoderwaniemwsiodmiasta.Rozwój
wiejskiegosystemuszkolnegozależałgłównieodsytuacjigospodarczejwsi,po-
litykipaństwaidziałańKościoła(wuproszczeniu).Natesystemypodwładzą
Hohenzollernównałożyłosięszlacheckieszkolnictwowojskowe(Akademia
RycerskawKołobrzegu1655-1716,SzkołakadetówwSłupsku1769-1811).
Nasystemmiejskiskładałysię–zgodniezOrdynacjąKościelnąz1535r.–
szkołypartykularne,łacińskielubtrywialne(klasycznetrivium:gramatyka,dia-
lektyka,retoryka),otrzechnauczycielach,mającefunkcjonowaćwkażdymmie-
ście.Ordynacjatakoncepcjętęurealniłaistanowiła,żew8największychmia-
stachmiałypowstaćpartykularne4-klasoweszkołyłacińskieoczterech
nauczycielach,wktórychjęzykiemnauczaniawdwóchpierwszychklasachmiał
byćjęzykniemiecki,zaśwostatnichdwóch–łaciński.Wramachszkółpartyku-
larnychlubprzyichbokuwniektórychmiastachfunkcjonowałyszkołyniższego
stopnia,zwane„pisanymi”lub„niemieckimi”.Wpozostałychśrednichimałych
miasteczkachmiałyistniećszkołyłacińskienaczelezrektorem,wktórychdoję-
zykanauczanianależałniemieckiiłaciński–formalnie,wpraktycenajczęściej
tenpierwszy
.Wmałychmiasteczkachbyłyonebliższeszkołom„niemieckim”
niż„łacińskim”zewzględunabrakzainteresowaniaspołecznegotymiostatnimi
iniemożnośćzapewnieniaprzezwładzemiejskieodpowiednichnauczycieli.
Miejskieszkołyniższegostopniatoszkoły„pisaniairachowania”,inaczej
zwane„niemieckimi”,bojęzykiemnauczaniabyłpotocznyjęzykniemiecki
(wSzczeciniewlatachdwudziestychXVIIw.,awSłupskuwpołowietego
wieku–językpolski),natomiastprzedmiotemnauczaniakatechizm,psalmy,
śpiewkościelny,zaczątkiczytaniaipisania.Najczęściejbyłytoszkołypry-
watne,prowadzoneprzezosobybliskozwiązanezmiejscowymiradąiko-
ściołemidlategoprzeznietolerowane,anawetniekiedywspieranefinan-
sowo,chociażordynacjekościelneichzabraniały.Funkcjonowaływkażdym
mieście,wśredniejwielkościnawetkilka.Stanowiłynajpowszechniejsząfor-
męmiejskiejszkołyelementarnej.Bliskieimbyłyzakładaneprzezradyidu-
chownychwXVIIIw.szkołydlabiednychdzieci.
Władzemiejskieikościelnenatomiastzwalczałynajliczniejszeprymitywne
szkołypokątne,bardzozróżnicowanepodwzględemorganizacyjnym,loka-
lowymipersonelunauczającego.Częstobyłytozimoweprzechowalniedzieci
wróżnymwieku,swegorodzajudziecięceschroniska,wktórychuczono–lub
nie–pacierza,śpiewukościelnegoikatechizmu.Wśrednichmiastachznaj-
dowałosięichzregułykilka,wdużych–kilkanaście(Szczecin1641r.–18,
8
