Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
Tematemtejksiążkijestszlachectwojakopojęciekluczowedlaideologiiwła-
dzypolitycznejwIIpołowieXVIiwXVIIwieku,odzwierciedlonewtekstachpu-
blicystycznych,literackichidotyczącychteoriipolityki.Choćpowstałowieleprac,
koncentrującychsięnaideologiipolitycznejszlachty,brakujeszczegółowegoopra-
cowania,wktórymprzeanalizowanobygruntowniesamąideęszlachectwawpi-
śmiennictwiestaropolskimorazpodjętopróbęodpowiedzinapytanie,czymono
byłodlaludziżyjącychwRzeczypospolitejXVIiXVIIwieku,aprzedewszystkim
–dlasamejszlachtyoraztychautorów,którzyodpowiadalibezpośrednionajej
zapotrzebowanie.
Nieznaczyto,żeszlachectwonieznalazłoswoichbadaczy.Jeszczenapocząt-
kudwudziestegowiekuuwagępoświęciłmuWładysławSmoleńskiwswoimstu-
diumSzlachtapolskawświetlewłasnychopinii.1Potemrozszerzyłswojerozważa-
niaoszlachectwienawiekXVIII.2
Próbęokreśleniaroliideiszlachectwapodjąłtakżewlatach60.wiekuXXSta-
nisławGrzeszczuk,którydostrzegałwtórnośćapologiiszlachectwawzględempre-
rogatywpolitycznych,widzącwnimpodstawęsupremacjiszerokopojętejszlach-
tyjakogrupyspołecznej.3KontekstowozostałoonoomówionewksiążceUrszuli
1W.Smoleński,Szlachtapolskawświetlewłasnychopinii,[w:]tenże,Wybórpism,oprac.C.Bobiń-
ska,Warszawa1954,s.1–9.
2Zob.przyp.1itenże,SzlachtawświetleopiniiXVIIIwieku,[w:]tenże,Pismawybrane...,s.27–46.
3DDwafundamentalnepojęciastanowiłypodporęiuzasadnienieszlacheckiegopanowanianad
szerokimiwarstwamispołecznymi,mianowiciepojęcieszlachectwaiwolności,aszczególniepierwsze
znich.Dostarczałyoneideologomszlacheckimwalnychargumentówdlauzasadnieniapozycjispołecz-
nejreprezentowanejprzeznichklasy,dobudowywałyjejgenealogięitradycje,stanowiłyideologiczny
orężwwalcezinnymistanamiipozwalałysięodnichskutecznieodgrodzić.Służyływięcdoumocnie-
niaimoralno-politycznegousprawiedliwieniapanowaniaszlachty,byłydobudowanąex-postideologią
iabsolutyzacjąstanupanującego.[...]Ichociażrzeczywistośćbynajmniejniebudziłatużadnych
wątpliwości–oczymrozstrzygałasiłastanupanującego,biernośćiciemnotamasychłopskiej,brak
skrystalizowanejideologiiantyfeudalnej–amożewłaśniedlategoideolodzyszlacheccyposzukiwali
ustawicznieteoretycznegorozwiązaniaproblemuiwszechstronnegouzasadnieniauprzywilejowanej
pozycjiszlachty.”S.Grzeszczuk,O„Satyrach”KrzysztofaOpalińskiego,Wrocław1965,s.107–108.
