Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
teAtRWkRAinieUtopii
Podobneutopijneeksperymenty,choćpodyktowanepo-
trzebamiinnychczasów,spotykamywwiekuXIX.Heroicz-
nąutopią-takżewsensiedosłownym,wymagającąbowiem
odwagigłoszeniadośćkontrowersyjnychpostulatów-były
projektowaneprzezCharles’aFourierafalanstery-wspól-
notyopartenazasadachzgodnychznaturalnymiskłonno-
ściamiludzi.Znaczniebardziejudanymprzedsięwzięciem
okazałsiękompleksfabrykbawełnianychwszkockimNew
Lanark,zarządzanywlatach1800-1825przezRobertaOwe-
na.Wrazzrozbudowąosiedlafabrycznego,powiększonego
obudynkisocjalno-edukacyjne(naprzykładInstitutefor
theFormationofCharacter),wprowadziłonwżyciepro-
gramopiekispołecznej,obejmującyrobotnikóworazich
dzieci(opiekazdrowotna,powszechnaedukacja,system
emerytalny).Swojedoświadczeniaiplanyreformatorskie
opisałwkilkupracach,międzyinnymiwTheBookofthe
NewMoralSociety(1849).
ChociażwwiekuXXwiększośćtegotypuprzedsięwzięć
bądźzatraciłaswójutopijnycharakter,roztapiającysię
worganizmiemiastwrazzichrozwojem(naprzykład
wJülichczywZamościu),bądźprzetrwałyonejakoskan-
senyprzeszłości(naprzykładSabbionetaiNewLanark,
wpisanenalistęzabytkówUNESCO),tojednakwiarawmoż-
liwośćstworzeniaidealnychwarunkówwspółżycialudzi
nieosłabła.ŚwiadcząotympowstającewIzraeluod1909
rokukibuce,ŚwięteMiasto-AurovillenadZatokąBengal-
ską,któregobudowęzaczętowroku1968,WolneMiasto
Christiania,wydzielonew1973rokunazasadzienekspe-
rymentuspołecznego”zterenumiejskiegoKopenhagi,czy
wreszcieruchNewAge37orazwywodzącesięzruchów
kontrkulturowych,popularnezwłaszczawlatachsiedem-
dziesiątychiosiemdziesiątychkomunyiwspólnotypodej-
mującenamniejsząskalęeksperymentżyciawedługwła-
snychnormizasad38.
Wodniesieniudoprezentowanychwtejksiążcekolonii
artystycznych,zarównowszerszymzakresie,jakiwodnie-
sieniutylkodosztukiscenicznej,interesującywydajesię
aspektstosunkudziałańichtwórcówdotradycji.Ernst
Blochłączypojęcietradycjizpojęciemutopii,ustanawiając
jenabiegunachprzeszłość-przyszłość:nTenstrumieńzprze-
szłości[ł]przepływaprzez«teraz»iteraźniejszość,[ł]
płyniewprzyszłość,tymsamymgwarantując,żeutopianie
pozostajeaniniestajesięutopijna,arealizacjautopii,uto-
pijnegozamierzeniaczyplanu,niemacharakteruwywro-
towego.Utopiajestdrogowskazemjasnejtradycji”39.
30
