Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
odrozprawyZelligaHarrisa
DiscourseAnalysis
(1952),aichcorazintensywniejszyrozwójnastępujewmiaręwyczerpywaniasię
paradygmatustrukturalistycznegoiobejmowaniarefleksjąnaukowątakżeużyciajęzykawaktachmowyiwcałymzłożonymprocesie
komunikacjispołecznejorazwszerokimkontekścieantropologiczno-kulturowym.Badanianadtekstemsądziś–wramachdyscyplin
nazywanychlingwistykątekstu,teoriątekstu,analiządyskursuitp.–prowadzonenaszerokąskalęwAmeryceiwEuropie:weFrancji,
HolandiiiNiemczech,oddawnateżwCzechach,SłowacjiiwRosji,takżewkilkuośrodkachwPolsce.Orozmachuirandzetychprac
świadcząchoćbysamedaneilościowe.Hasło
discourse
należydonajobszerniejszychw4-tomowej
InternationalEncyclopediaofLinguistics
podred.WilliamaBrighta,wydanejwNowymJorku(IEL1992).Międzynarodowyinformatorbibliograficzny
LinguisticsandLanguage
BehaviourAbstracts
notujezaokres1973–1996podhasłem
text
24578pozycjibibliograficznych,pod
discourse–
19098(dlaporównania:
grammar–
17343),pod
textgrammar–
163,pod​
textology
–45,pod
Textwissenschaft
–13.
Odpewnegoczasupojawiająsiępróbyzbilansowaniaisystematyzacjidotychczasowychdokonańwomawianymzakresie.
TeresaDobrzyńska(1993a,1993b),aktywnauczestniczkabadańnadstrukturąisemantykąteksturozpoczętychprzezAnnęWierzbicką
iMarięRenatęMayenową,podsumowałabogatydorobekgłównieśrodowiskawarszawskiego(czerpiącegoteżzpracczeskich,zeszkoły
praskiej,irosyjskich,zeszkołytartusko-moskiewskiej).Omówiłaproblemydotyczącemechanizmówspójnościtekstu,aktualnego
rozczłonkowaniazdańwtekście,delimitacjiwypowiedzi,typówtekstówimiejscateoriitekstuwśróddyscyplinhumanistycznych,
zwłaszczaliteraturoznawczych.Przypomniała,że„pierwszeprzesłankidlawspółczesnejteoriitekstu”stworzyłastarożytnaretoryka
ipoetyka.Dobrzesproblematyzowanyprzeglądopracowańtekstologicznych(głównieanglojęzycznych),nastawionych
nainterdyscyplinarneanalizy„zachowańkomunikacyjnych”,przyniosłaksiążkaAnnyDuszak
Tekst
,
dyskurs
,
komunikacjamiędzykulturowa
(1998).NajnowszepolskiedokonanianapolulingwistykitekstuwpowiązaniuzproblemamigenologiiistylistykiomówiłaBożenaWitosz
(1998,2005a,2005b,2007).
Nagruncierosyjskimproblemtekstuznalazłsięwcentrumzainteresowańsemiotykówzesłynnejszkołytartusko-moskiewskiej,którzy
wypracowalikoncepcję„tekstukultury”(JurijŁotman,BorysUspienski,WładimirToporowiinni);ichdokonaniapodsumowujeiprezentuje
BorysGasparow(1991).KoncepcjetenagruntpolskiprzeniósłStefanŻółkiewskiwksiążcept.
Tekstykultury
(1988).Pozycję
międzynarodowązdobyłypraceM.Bachtina(1979/1986).WRosjipojawiłosiękilkasyntetycznychujęćtekstologiilingwistycznej
zprzeznaczeniemjużgłówniedydaktycznym:KonstantinFilipov,
Lingvistikateksta.Kurslekcij
(2003),ElenaA.Selivanova,
Osnovy
lingvističeskojteoriitekstaikommunikacii
(2002),LudmiłaG.BabenkoiJurijB.Kazarin,
Filologičeskijanalizteksta
(2004)[2].Trwałe
miejscewbadaniachtekstologicznychwRosjizajęłaksiążkaI.R.Gal’perina
Tekstkakob”ektlingvisti
č
eskogoissledovanija
(1981;
wznowieniew2004).Wcześniejfragmentarycznepodsumowanie„gramatykitekstu”nawiązującedopracniemieckichdałaOlga
Moskal’skaja(1981).
ProblematykębadawcząbardzozaawansowanejwrozwojutekstologiiniemieckiejpodsumowałGerhardHelbig(1986),podkreślając,
żestanowionasamodzielnągałąźlingwistyki(
Textlinguistik
),odpowiadającąnapytania,najakieniejestwstanieodpowiedzieć
gramatykakończącaswojeanalizynazdaniu.Autorzestawiłdefinicjetekstu,omówiłpłaszczyznyjegoorganizacji,środkiutekstowienia
wypowiedzi,relacjętekstudosytuacjiaktumowy,atakżeproblemyzróżnicowaniatekstównatypyigatunki.Nowyetapdokumentuje
tom
LingwistykatekstuwNiemczech.Pojęcia
,
problemy
,
perspektywy.Antologiatłumaczeń
podredakcjąZofiiBilut-Homplewicz,
WaldemaraCzachuraiMartySmykały(2009).
Badaniafrancuskiespodznaku„szkołydyskursu”naużytekczytelnikapolskiegoprzedstawiłasyntetycznieHalinaGrzmil-Tylutki
wksiążce
Gatunekwświetlefrancuskiejteoriidyskursu
(2007),wcześniejtekstologicznepraceztegokręguprzybliżyłapolskiemu
czytelnikowiEwaMiczka(2002).PracetesąweFrancjirozwijanewielokierunkowo,napograniczuzestylistyką,genologiąifilozofiąjęzyka.
UznaniewPolscezdobyłyzwłaszczapracedotycząceinterpretacji(hermeneutykaPaulaRicoeura,1989,dekonstrukcjonizm
Jacques’aDerridy),pracepoświęconestrukturzemitówiprzekazównarracyjnych,nb.wykorzystującepierwszągramatykęnarracyjnąjaką
była
Morfologiabajki
WładimiraProppa(Lévi-Strauss,Bremond,Barthes),rozprawyAlgirdasaGreimasaoparachizotopicznych
(1966),OswaldaDucrotaopresupozycji(1975)ipolifoniiwypowiedzi(1989),studiaomodalnościzdaniaitekstuCharles’aBally’ego
(1942/2008)iÉmilaBenveniste’a(1966/2008),zastosowaniepojęciaprototypudomodelowaniastrukturtekstowychJean-MichelaAdama
(1992),analizypokazująceswoistośćpoetyckichtekstówustnych(PaulaZumthora,1983,1986,1987)imówionych(IvanaDarrault,1989),
teoriaprzestrzenimentalnychGilles’aFauconniera(1984).
AmerykańskiebadanianadtekstemidyskursemistosowanewnichmetodyanalizypodsumowałaDeborahShiffrin(1994),która
zreferowałaiporównałasześćróżnychkoncepcji:teorięaktówmowyAustinaiSearle’a;socjolingwistykęinterakcyjnąJohnaGumperza;
etnografięmowyDellaHymesa;pragmatykęPaulaGrice’a;etnometodologięAlfredaSchutzaiHaroldaGarfinkelaianalizęwariancyjną
WilliamaLabova.Autorkapostawiłapodstawowepytanieoteoretycznąikonceptualnąjednośćtychbadań.Zaproblemycentralnedla
analizydyskursu,podejmowanewramachróżnychkoncepcji(„podejść”),uznałarelacjęmiędzystrukturąafunkcją,międzytekstem
akontekstem,międzydyskursemjęzykowymakomunikacjąspołecznąwszerokimsensie.
Wtychsyntetycznychprezentacjachinteresującejnasproblematykipowtarzasięjedenwątekmyślowy,któryjestróżnieakcentowany.
Jestnimstwierdzenieistnieniadwubiegunów,międzyktórymirozwijająsiębadaniatekstologiczne:„formalnego”i„funkcjonalnego”
(Shiffrin),„propozycjonalnego”i„komunikacyjnego”(Helbig).Przytymdoniedawnawyrażanoprzekonanie,żepostępwbadaniachnad
tekstempoleganaprzechodzeniuodopisustrukturytekstudopokazywaniajegopragmatyki,awięcdodawaniapierwszeństwakoncepcji
tekstujakozdarzeniakomunikacyjnego,związanegozintencjonalnymaktemmownym,jednakodpewnegoczasutedwaujęciauważasię
zakomplementarneirównoważne.
DeborahShiffrinporównałaobaparadygmatybadawcze,formalnyifunkcjonalny,isprowadziłaróżnicemiędzynimidosiedmiu
następujących​punktów:
opisformalny:
1)nastawionynakod
2)kodstawianyprzedużyciem
3)dominacjafunkcjireferencjalnej
4)elementyistrukturysąuniwersalne
5)językisąekwiwalentneirównoprawne
6)społeczeństwowytwarzakodhomogeniczny,zunifikowany
7)podstawowepojęcia(aktmowy,użytkownik,funkcjemowy)sądaneioczywiste
opisfunkcjonalny:
nastawionynamówienie
użycieikodsąintegralniepowiązane
całagamafunkcjispołecznychistylistycznych
elementyistrukturysązrelatywizowanekulturowo
językisązróżnicowaneinierównoprawne
społeczeństwostwarzarepertuarkodówistylów
podstawowepojęciasąproblematyczne
DeborahShiffrin–inaczejniżHelbig,który(podobniejakAnnaDuszak)zdecydowaniepreferujefunkcjonalno-komunikacyjnąkoncepcję
tekstu(dyskursu)–podkreślazaletywcześniejszegoujęciaformalnego.Jejzdaniemujęciafunkcjonalnewłączajądoopisuwieletakich
elementów,któresąrealizowanenietylkopoprzezjęzyk(podtrzymywanieinterakcji),sączęstozbytszerokie,gubiąspecyfikędyskursu
językowego.Zanajwłaściwszeuważatakieanalizytekstu(dyskursu),którepokazujązależnościzachodzącemiędzyfunkcjamiastrukturą.
Tostanowiskojestbliskieautoromniniejszegoopracowania.
TeunA.vanDijk,autorfundamentalnychopracowańzzakresutekstologiiiredaktorzałożonegoprzezsiebiepisma„Text”,prezentując
w10.rocznikuprogrambadańnanajbliższelata,podkreślałinterdyscyplinarnycharakteranalizdyskursu,wskazywałnapotrzebę
współpracylingwistykizantropologiąisocjologią,psychologiąkognitywnąispołeczną,takżepolitologiąibadaniaminadsztuczną
inteligencją,arównocześniezwracałuwagęnapotrzebęspecjalizacjiidyferencjacjizainteresowań(vanDijk1990).
Ważneperspektywybadańnadtekstemotworzyły–bywymienićprzykładowo–praceJurijaŁotmana,dotyczącestrukturytekstu
artystycznego,AlbertaLordaospecyficekomunikacjiustnej,samegoTeunavanDijkaomentalnościowychuwarunkowaniachdyskursu;
dałyoneasumptdopodjęciastudiównadproblematykąwzorcatekstuwszerszymkontekściekulturowym,wperspektywie
etnolingwistycznej(Niebrzegowska-Bartmińska2007).
JurijŁotmanwysunąłiudokumentowałtezęgłoszącą,żestrukturatekstujestkulturowymodwzorowaniemstrukturyświata:„Struktura
przestrzenitekstustajesię[...]modelemstrukturyWszechświata,awewnętrznasyntagmatykaelementówwewnątrztekstu–językiem