Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Oprzenikalnościrzeczy.Kultura,polityka,kulturapolityczna
13
Troskaodobrowspólnestojącewyżejoddobrajednostkowegopojawiasiętakże
wpismachNiccolaMachiavellego,którypolitykęodnosizkoleiwyłączniedosfery
świeckiejniezwiązanejzesferąducha.Państwoiracjastanutodwagłównepodmio-
tyżądające,zdaniemmyśliciela,podporządkowaniaiukierunkowaniawszelkich
działań–jednostkowychizbiorowych.Władcymającegonawzględzieówkanon
wolnozatemsięgaćporóżneśrodki,nawetteuznanezaniegodne,bowiemkażdy
czynzostanieusprawiedliwiony.Politykajawisiętujakozdolnośćumiejętnegodo-
boruśrodkówzzapleczanludzkiego”
,ucywilizowanegoinzwierzęcego”
,atawistycz-
nego,targanegoinstynktami.Zrywazatemzeszlachetnymmodelempoprzednich
epokdążeniadoideałów,stającsięsposobemosiąganiaceluprzyużyciuwszelkich
instrumentów,jeśliwymagategointerespaństwa(władcy).
ApodyktycznystyldziałaniaakceptowalnyprzezMachiavellegoniebyłobcy
takżeThomasowiHobbsowi.Hobbesbyłprzekonany,żezachowanialudzkiewy-
nikajązkoniecznościzaspokojeniapodstawowychpotrzebcharakterystycznych
dlanstanunatury”
.Lęk,podejrzliwość,wrogośćiagresjatouczuciatowarzyszące
jednostkomskazanymnanieustannystanczuwania,byprzetrwać.Hobbeswidzi
jednakratunekdlaczłowiekaimożliwośćpoprawyponuregolosupoprzezzawar-
cieumowyspołecznej,namocyktórejpaństwoisuwerenotrzymująwładzęnad
jednostkąwzamianzaochronę.Jednakowożniejesttowładzacałkowita,lecztaka,
którawynikazoddaniaczęścijednostkowejwolnościinpozbyci[a]sięnieznośnego
strachuprzedgwałtownąśmiercią”17.Politykazatemstajesięformąnegocjowania
warunkówkoniecznejumowy,namocyktórejpaństwozobowiązujesiędozagwa-
rantowaniabezpieczeństwa.
ZgołainnąkoncepcjęumowyspołecznejprzedstawiłJohnLocke;inną,bowiem
będącąpochodnąnielękuistrachu,leczkooperatywnychskłonnościczłowieka,
mającychosadzeniewpozytywnych,twórczychpokładachludzkiejnatury.Umowa
zatemtoefektdobrowolnego,niewymuszonegoporozumieniamiędzyjednostkami
tworzącymiwspólnotęapaństwem.Jejcharakterystycznącechąjestto,żezostaje
zawartajakoskuteksuwerennejdecyzjiwspólnoty,wspólnotazaśjakopodmiotde-
cyzyjnyustalazakresumowy.Politykawtymprzypadkuodnosisiędoprocesuokre-
ślaniawarunkówukładu,namocyktóregozbiorowośćdecydujesięnazrzeczeniena
kontopaństwaczęściprawjednostkowych,takabypoprzezstworzenieogólnychram
instytucjonalnychiprawnychumożliwićswobodnyrozwójjednostek,ograniczony
jedyniewolnościąinnychwspółtowarzyszącychjednostek.
WpodobnymduchurezonujeJohnStuartMill,upatrującwwolnościjednost-
kiźródłarozwojuludzkościipostępu.Niepodobnabowiemograniczaćczłowieka,
nakazującmużyćidziałaćzgodniezodgórnieisztywnowyznaczonymiregułami.
Swobodawypowiadaniasądów,swobodadziałaniagospodarczego(jeślinieprzynosi
szkodyinnymwspółobywatelom),dostępdoedukacjipublicznej,poszanowaniewła-
snościprywatnej,anadewszystkoobjęciejednakowymiprawamikobietimężczyzn
–togłównepostulatyangielskiegofilozofa.Wtymujęciupolitykaznacznieposze-
17A.Szahaj,M.Jakubowski,Filozofiapolityki,Warszawa2008,s.40.
