Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
B.Młodohegliści
Lewicaheglowska(młodohegliści)atakujereligięiwszelkiepojęciareligijne,widzącwnichwyłączniewymysł,urojenieludzkiegorozumu,imaginację
charakterystycznądladziecięcegoetapurozwojuczłowieczeństwa,gdyludzkirozumnieumiałsobiewytłumaczyćprostychzjawiskprzyrodniczychiatmosferycznych,
jaknp.pioruny.DavidF.Strauss—autorznanyzobrazoburczejkrytykibiblijnej(staro–inowotestamentowej)[70]—odrzucazarównokatolicyzm,jakiprotestantyzm
wimięprawdprzyniesionychprzeznowoczesnąnaukę,dowodząc,żeJezusniebyłChrystusem,leczczłowiekiem—mistycznymreformatoremreligijnym,który
bezpowrotniezmarłnakrzyżu.ZmartwychwstanieJezusanigdyniemiałomiejsca,aśmierćnakrzyżuoznaczaładlańupadekjegowłasnej,urojonejwchorejwyobraźni
wiarywto,żebyłMesjaszemiSynemBożym.OdnoszącsiędoChrystusowychsłów„Bożemój,Bożemój,czemuśmnieopuścił?”(Mt27,46),Strausspisze:
(…)doowejchwilinieliczyłsięzewentualnościąswejśmierci,doostatkałudziłsięrojeniemolegionachaniołów,mającychmuodsieczprzynieść,awidząc,żesię
niezjawiają,żepozwalająmuwisiećnakrzyżuiwmękachginąć,skonałrozczarowanyzezłamanymsercem[71].
MaxStirnerpojmujeHeglowskiGeistniewduchuobronystatusquo—czylizaprzeczająckonserwatywnemurozumieniuHeglowskiejfrazy,żeto,„cojestrozumne,
jestrzeczywiste;acojestrzeczywiste,jestrozumne”[72]—leczwduchurewolucyjnym,czylijakoodrzuceniepogodzeniasięjazeświatemzastanym.Janiegodzisię,
niepodporządkowujesięliberalnejmonarchiipruskiejwporządkupolitycznymizetatyzowanym,luteranizmowiwporządkupaństwowo–kościelnym.Stirneriańskieja
stajeponadideąBoga,dogmatami,państwowąkonfesjąorazponadpaństwemiprawem,abyogłosić,żeżadnaideaStwórcy,aniżadnawolajakiegokolwiekmonarchy
nieograniczapodmiotu(wolnegoczłowieka).Toprogramreligijnieateistyczny,apolityczniebliskianarchizmowi,jakżesprzecznyzewspółczesnymipotocznym,
stanowiącymspuściznępomarksizmie–leninizmie,wyobrażeniemlewicyheglowskiejjakozgruntuantyindywidualistycznejikolektywistycznej.
LudwigFeuerbachwykraczapozaprymitywnyscjentyzmStraussaiślepybuntStirnera,tworzącwłasną,pozytywnąfilozofię,wopozycjidoHeglaijegowizji
pojednaniarozumuiwiary,awłaściwiewkontrzedojakiejkolwiekmożnościpojednaniatego,coracjonalneiempiryczneztym,cozmyśloneirzekomopoznawane
wsposóbfideistyczny.BędącobeznanymzHeglowskąideąBogajakoudoskonalonejautoprojekcjiczłowiekadlasamegosiebie[73],wywodzizniejnietylko
niemożnośćpojednaniarozumuiwiary,lecz—odwrotnie—absolutnąkoniecznośćracjonalistycznejkrytykireligii,prowadzącejdojejanihilacjijakozjawiska
społecznego[74].DlategoteżdlaFeuerbachaortodoksyjnyheglizm„jestostatnimschronieniem,ostatniąracjonalnąpodporąteologii”[75].Ztegopowoduniemieckiemu
idealizmowi,wktórymzachowanyzostałsilnymomentspirytualistycznyizasadaprymatuduchanadmaterią,przeciwstawiazasadę,że„myśleniebierzesięzbytu,anie
bytzmyślenia”,a„istotąbytujakobytujestistotaprzyrody”[76].Nakońcutegorozumowaniajestsłynnafraza,że„człowiekjesttym,czymsiężywi”[77].Pojednanie
rozumuzwiarąniejestmożliwe,gdyżświatduchowyinadprzyrodzonyjestimaginacjąbryłkimyślącejmaterii,którąjestczłowiek.Wprowadzającdoswojejfilozofii
dośćwulgarnyhistoryzmimaterializm,niemieckimyślicielpostrzegachrześcijaństwoiheglizmjakoprawdyocharakterzehistorycznym,czylijakokonieczneetapy
rozwojusamoświadomościczłowiekaotym,kimnaprawdęjest.
UkoronowaniemmłodoheglowskiejkrytykireligiijestobszernepiśmiennictwoKarlaMarxa(wspomaganegoczęstoprzezF.Engelsa),rozwijającekrytykęreligii
Feuerbacha,nazywanegoprzezeńzresztąmianem„nowegoLutra”[78].Wbrewobiegowymopiniom,stosunektegomaterialistycznegofilozofadoreligiiwcaleniebył
takjednoznacznienegatywny,jaksiętopotocznieuważa.WedleMarksa,oryginalniereligiachrześcijańskapowstałanarubieżachimperiumrzymskiego,wPalestynie,
apotemrozpowszechniłasięwszerokichmasachzaludniającychcałeCesarstwozpowodukoniecznościwypełnieniapsychicznychpotrzebbiedotyiniewolników
marzącychosprawiedliwszymświecie,gdzieniebędziegłodu,nędzyiupokorzenia.Igdymarzenietookazałosięnierealizowalnymzpowodupotęgimilitarnej
CesarstwaRzymskiego,towtedytaniemożliwadozrealizowaniadoczesnego,utopijnamyślolepszymświeciezmutowałasięwmarzenieoszczęściudziękiwymyślonej
istocie,czylichrześcijańskiemuBogu,którydaubogimdrugie,wieczneiszczęśliweżyciepośmierci.Skoromarzenieniemożezostaćzrealizowanedocześnie,zostaje
przeniesionewzaświaty[79].TęsamąrolęchrześcijaństwopełniłowsystemiefeudalnegoŚredniowiecza,umożliwiającposiadaczomziemskim„wyzyskosłonięty
złudzeniamireligijnymi”[80].
Mimotegozrozumieniadlagenezypowstaniareligii,nieulegawątpliwości,żejakotwórcamaterializmuhistorycznego—czylitezy,żewszystkiewydarzenia
polityczneispołecznemająswojeźródłowwalceklasopodziałwłasnościipanowaniepolityczne[81]—MarxniewierzyłwBoga,awiaręweńuważałzaspołecznie
szkodliwąwepocenowożytnej,widzącwniejelementreakcyjnyspołecznie.RolęreligiiwXIXwiekuoceniałjednoznaczniekrytycznie,dlategopoczątkowochciałją,
nawzóramerykański,uczynićsprawąprywatnąjednostki(oddzielajączarazemkościołyodpaństwa)[82],abywpóźniejszymokresiewystąpićzideąjejcałkowitego
zniesieniaiwyniszczeniazapomocąfilozofii,rewolucjiiprzemocy.Oilereligiachrześcijańskastanowiłakoniecznąkompensacjęnieszczęściawczasach,gdyrewolucja
niebyłamożliwa,otylestałasięelementemwstecznymiopóźniającymrewolucję,gdypojawiłsięlicznyproletariatprzemysłowyiświattechnikikoniecznydlamasowej
produkcjidóbr,któremożnarozdaćpotrzebującympoprzyszłejrewolucjiproletariackiej.DlategoMarxuważałchrześcijaństwowobecnychczasachza„opiumdlaludu”
[83],czyliideologię(„fałszywąświadomość”)[84],zapomocąktórejklasyposiadająceutrzymująwposłuchuklasynieposiadająceiwyzyskiwane,mamiącjewizją
pośmiertnegoszczęścia,którejestosiągalnedlakażdegowzamianzaposzanowaniedoczesnegoporządkuwżyciudoczesnym.Skorozaśateizmnaukowyodrzucażycie
pośmiertne,toniemiecko–żydowskimaterialistaniemiałwątpliwości,żesązwykłymoszustwemwszystkietewspaniałewizjeżyciapośmiertnego,ogłaszaneprzez
duchownychchrześcijańskich,wspieranychpolitycznieifinansowo,agdytrzebatoisiłąfizyczną(WojnaChłopskawNiemczechwXVIw.),przezklasyposiadające.
Patrzącztejperspektywy,KarlMarxmusiałodrzucićidealistyczny,welt-geistowymomentheglizmu,„czyniącyzłudzeniereligijnesiłąnapędowądziejów”,gdyż
systemten„traktujenieorzeczywistych,aninawetnieopolitycznychinteresach,aleoczystychmyślach”[85].TymczasemMarxdowodzi,że„wyobrażenia,myślenie,
duchoweobcowanieludziwypływają(…)zichstosunkówmaterialnych”,gdyż„nieświadomośćokreślażycie,leczżycieokreślaświadomość”[86].Mówiącjęzykiem
marxistowskim,toekonomicznabazaokreśladuchową(czyliireligijną)nadbudowę.
Podsumowująctenkrótkiprzeglądposzczególnychmyślicieliwidzimy,żewfilozofiimłodoheglistówcharakterystycznesąprzekonaniaodziedziczonepoHeglu:
1)IdeaBogajestniczyminnymjaktylkoprojekcjąpotencjalnejdoskonałościczłowiekawbytdoskonałyocharakterzepozaświatowym.
2)Zrozumienieprzezludzi,żereligiajestwiedząoświecieurojonym,pozwoliimoprzytomnieć(rodzajgnostyckiegoprzebudzenia),cospowoduje,żeprzestaną
swojemarzeniaolepszejrzeczywistościlokowaćwzaświatach.
3)Profetyzowane,gnostyckieprzebudzeniespowodujeodrzucenieideiBoga,którastanowifundamenttradycyjnegoporządkupolitycznegoispołecznego,opartego
namonarchii,hierarchiiiwłasnościprywatnej.
Innymisłowy,wedługlewicyheglowskiej,emancypacjaodBogajestwarunkiemsinequanonemancypacjipolitycznejispołecznej.Lepszespołeczeństwo,lepszy
świat,rewolucjamożliwesątylkopoodrzuceniureligii,gdyżkościołystanowiąostojękonserwatyzmu,aPawłowynakazposłuszeństwawszelkiejwładzyustanowionej,
jakopochodzącejodBoga,tofundamentwszelkiejlegitymizacjitradycyjnego(niesprawiedliwego)ładu.
Podsumowującideelewicyheglowskiej,ponownieoddajmygłosLöwithowi,którytrafnieujmujeistotęproblemu:
(…)radykalnamarksowska»krytyka«zastanegoporządkuniejestumotywowanaczystym»pragnieniemzmiany«,ponieważmaonoswojeźródłowprometejskimbuncie
przeciwchrześcijańskiemuporządkowistworzenia.Tylko»ateizm«człowiekawierzącegowsiebiesamegomusitakżezatroszczyćsięostworzenieświata.(…)
Destrukcjareligiichrześcijańskiejstanowizałożeniekonstrukcjiświata,wktórymczłowiekjestpanemsamegosiebie[87].
