Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
D.To,cosięrozpadło,powtórniezłożoneniezostało
Podsumowującnaszerozważanieoniemieckimproblemieteologiczno–politycznymwXIXwieku,musimyzauważyć,żeprojektepistemologicznyMarcinaLutra
iwyrastającyzeńprojektteologiczno–politycznyponiosłykompletnąklęskę.Luteriinnireformatorzy(nietylkozresztąniemieccy)zagłównyproblemdręczący
późnośredniowieczneiwczesnonowożytnechrześcijaństwouważalidekadencjęKościołakatolickiego.Jejprzyczynęwidzieliwracjonalizacjiwiary(scholastykaoparta
naarystotelizmie)ioparciujejnienazawierzeniu,lecznawidzialnejzasadzieautorytetu,poprzezktóryposzukiwanajestobiektywnawykładniaLitery.Chodzi
oorzeczeniapontyfikalneisoborowe(autorytetinstytucjonalny)orazinterpretacjęwynikłązTradycjikatolickiej(szczególniemocąautorytetówOjcówiDoktorów
Kościoła).WedleLutra,natymmiałapolegaćsłynna„niewolababilońska”autentycznego(pierwotnego)chrześcijaństwa[122].Sprzeciwiającsiędwómzjednoczonym
autorytetominstytucjiiTradycji,którychsymbolembyłapontyfikalnamonarchiapapieska,Luterzaatakowałpóźnomediewalnykatolicyzmzpozycjifideistycznych.
Wjegopojęciureligii,czystawiara,samodzielnieodczytywane,dziękiłasce,biblijneSłowoBożeniepotrzebowałożadnegowidzialnegoautorytetu.Fideizmomijał
inegowałautorytetyinstytucjiiTradycji,gdyżdozawierzeniaBoguwystarczałaindywidualnalekturaLiteryzawierającejObjawienie,wspartawewnętrznąBożąpomocą
przyjejodczytywaniuipojmowaniu.
Konsekwencjątegopoglądubyłoto,żeMarcinLuterijegouczniowiekonsekwentniespychaliarystotelizmiwszelkąfilozofięczy,szerzej,namysłracjonalny
wreligiidoswoistegogettaniewiaryipraktycznegoateizmu.Luteraniepróbowaliostateczniepogrzebaćrozumwrazzewszystkimiludzko–eklezjalnymiautorytetami,
któregromiłyprotestanckifideizmjakomajaczenieiszaleńczybunt,właśniezpowodunieracjonalnegocharakterutejreligijności.Antycypująco300lat
Kierkegaardowskiparadoks,Luteruważałirracjonalizmswojejwiaryzanajlepszydowódjejprawdziwości.
Polemizującyzprotestanckimfideizmemipan–biblizmemkatolickiteologMelchiorCanodokonałpierwszegowdziejachKościołaopisaniaTradycjikatolickiej
wwielkiejrozprawieOźródłachteologicznych(LocisTheologicis,1563),gdziewyliczyłniejedno(Litera),aleaż12źródełwiary(różnejzresztąwartości):1)Słowo
Bożezawartewkanonicznychksięgachbiblijnych;2)tradycjęapostolską,którazachowałasięwformieniespisanej;3)autorytetKościoła;4)postanowieniasoborów
ekumenicznych;5)orzeczeniapapieskie;6)pismaOjcówKościoła;7)pismaDoktorówscholastycznych;8)osądyrozumunaturalnego;9)twierdzeniafilozoficzne;10)
orzeczeniakanonistów;11)prawdywynikłezhistorii;12)poglądyświętychkatolickich,które(zsamegofaktuwyniesienianaołtarzeosóbjewypowiadających)Kościół
uznałzaortodoksyjne[123].Zauważmy,żewedletegopogląduLiterabiblijnajesttylkojednymz12źródeł,przyczymtoKościół(autorytet)kwalifikuje,któreksięgi
wchodząwskładkanonicznieuznanegoObjawienia.CzylitosamKościółdecyduje,cojestLiterąbiblijną[124].Hiszpańskiteologdowodzi,żerozumifilozofia
sąteologiiniezbędne,gdyżdająjejkryteriapewnościilogiki[125].Scholastykędefiniujejako„zastosowanierozumunaturalnegodoObjawieniaBożego”[126]iuważa,
żetowłaśniespórowkładrozumudoteologiikonstytuujeośsporutradycyjnegokatolicyzmuzfideistycznymireformatorami[127].
PodobniepisałnajwiększyzhiszpańskichneoscholastykówFranciscoSuarez:„Jestrzecząniemożliwą,abybyćdobrymteologiemnieustanowiwszywcześniej
stabilnychfundamentówmetafizyki”,atodlatego,że„Boskanadnaturalnateologiapotrzebujeporządkunaturalnegoizgodnościznaturąludzką”,awięc„trzeba
aplikowaćiadaptowaćzasadymetafizykidlapotwierdzeniaprawdteologicznych”[128].
ZasadypodniesioneprzezCanoiSuarezamożnauogólnićistwierdzić,żesprzeciwkontrreformatorówwobecprotestantyzmuwynikazkrytykifideistycznie
isubiektywnieodczytywanegoSłowaBożego,zpunktuwidzeniaracjonalnychautorytetówKościołaiTradycji,czylitego,cookreślanowówczesnejteologiimianem
„reguływiary”(R.Bellarmin)[129].Byłatokrytykatego,cofideistycznieodczuwane,awięcexdefinitionesubiektywne,zpunktuwidzeniatego,coracjonalne
ipotwierdzoneautorytetemKościoła,czylitego,coobiektywne.Badaczemówiąwprostocharakterystycznymdlamyślikontrreformacyjnej—szczególnieuSuareza,
gdziejesttopowiedzianewprost—poddaniuLiteryObjawieniapodosądeklezjalnegoiteologicznegorozumu[130].
Zperspektywyhistorycznejwidzimy,żekontrreformatorzyineoscholastycymielirację.Wkrajachkatolickich,powojnachreligijnychXVIiXVIIstulecia,takjakiw
protestanckich,przyszłaepokawielkiejsekularyzacjiwpostaciantyklerykalnegoOświeceniaiwypływającegozeńliberalizmu,apóźniejwojującegoateizmu
socjalistycznego.KatolicyzmażdoSoboruWatykańskiegoIIwlatachsześćdziesiątychXXwiekuprzetrwałtęnawałę,ponieważmimożenowożytnyracjonalizm
postrzeganotutajjakonadużycierozumu,jakofalsyfikująceujęciepomijająceelementwiary,todopókinapółkachstalischolastycy,aosobliwiepismaśw.Tomasza
zAkwinu,pótyzawszemożnabyłozrobićzwrotadfontes,czylidosyntezyrozumuiwiarykonstytuującejkatolicyzmzXIII–XVIIwieku,czylizokresujego
intelektualnejświetności(scholastykaikatolicyzmpotrydencki).Icojakiśczastakipowrótogłaszano,dziękiczemufilozofiachrześcijańskaprzezbardzodługiczas
zachowałacharakterystycznądlańżywotność.
TymczasemwsprotestantyzowanychNiemczechpowrótdometodyscholastycznejniebyłjużwięcejmożliwy,gdyżchrześcijańscyarystotelicywyginęlijakogrupa
intelektualna,jakoośrodekmyślowy.Jeślispojrzymynadziejeprotestantyzmu,todostrzecmożemytylkodwóchmyślicieli,którzywpolemicezfideistycznymi
ekstremistamidostrzeglikoniecznośćodwołaniasiędorozumu,czylidoracjonalizmuArystotelesa.ZobaczyłtouczeńLutra,amianowicieznanynamjużMelanchton,
który—przerażonyreligijnymsubiektywizmeminiemożnościąustaleniaobiektywnejortodoksji—podjąłsiępróby,zresztąnieudanej,restauracjiarystotelizmu
wluteranizmiepoto,abyosłabićmomentfideistycznynakorzyśćracjonalnego[131].WAngliiprzedsięwziąłpodobnąpróbę,takżenieudaną,wpodobnymokresie,
RichardHookerprzerażonyekstremizmemfideistycznychpurytanów,wktórychdostrzegłgroźnąsiłęwywrotową.Dlategowswoichpismachstarałsięoprzećwiarę
narozumie,cytującArystotelesaiAkwinatę[132].
To,żepróbywprowadzeniazasadyrozumnejdoreformowanegochrześcijaństwapodjęlisięwłaśnieMelanchtoniHooker,aniktpotempróbytakiejniepodjąłprzez
conajmniej200lat,niejestprzypadkiem.ObydwajurodzilisięiotrzymaliklasycznewykształceniejeszczeprzednadejściemReformacji.Późniejszaeliminacja
arystotelizmuischolastykizbibliotekiprogramównauczaniaprotestanckichszkółspowodowała,żewiedzaopóźnomediewalnejsyntezieznikławcałejpółnocnej
Europie,którąobjęłaReformacja.Arystoteles,scholastykaiAkwinata,powiązanizeznienawidzonymRzymem,czylizsiedzibąwrogiegofideistycznemu
chrześcijaństwuAntychrysta,tworząwielki,antyrzymskimitpolitycznykonstytuującyniemiecki,anglosaskiiskandynawskiprotestantyzm,któregotożsamość
wznacznejmierzemożemyuznaćzaanty–Rzym,czylizanegacjętego,coromańskieiłacińskie[133].Mitowiantyrzymskiemuulegalizresztąznaninamjużmyśliciele
niemieccyzXIXwieku,tj.dopatrującysięwXIX–wiecznymKościeletendencjidoobalaniakrólówHegeliwidzącywRzymiewrogawobecautentycznejniemczyzny
Strauss[134].
Radykalnerozdzieleniewiaryirozumumiałozgołainnekonsekwencje,niżprzewidywałtoLuter.Wbrewjegooczekiwaniomniezakończyłosięzwycięstwem
epistemologiifideistycznejnadracjonalną.GłoszonaprzezeńzasadasamodzielnejinterpretacjiBiblii(solaScriptura)[135]doprowadziładoniekontrolowanejeksplozji
najbardziejdziwnychifantastycznychinterpretacjiLitery,gdzieżadenzreformatorówniechciałuznaćinterpretacjidrugiego,awszyscyprzypisywalisobienieomylność
własnejinterpretacji,będącprzekonanymi,żeotrzymaliodBogałaskę,awięcinatchnieniewprawidłowymodczytaniuświętychtekstów.Protestantówprzeniknąłduch
negacjiwzajemnychinterpretacji,duchpieniactwa,prowadzącywkońcudopojawieniasięsceptycyzmucodomożnościpoznaniaautentycznegosensuLitery[136]
.ProblemtendobrzeująłnajwybitniejszyjezuickiteologzXIXwiekuGiovanniPerrone:
Niezliczonesektyreligijnekłócąsięowszystko,acodzienniepowstająnowe,jeszczebardziejdziwaczne.Prawdachrześcijańskazostajepostawionawwątpliwość
istraszliwiewykoślawianaprzeztysiącebezrozumnychisprzecznychopinii,takżeniktwsumieniewie,wcowierzydzisiaj,awcowierzyćbędziejutro[137].
Katastrofydopełniłydwaelementy,którychLuterzupełnienieprzewidział:1)raczkującakrytykabiblijna,rozpoczętaprzezBaruchaSpinozę,wwynikuktórejnawet
Literaprzestałapełnićrolęobjawionejiniepodważalnejprawdy,stającsięsumąwewnętrzniesprzecznychzapisówihistorii[138];2)zmiennośćdoktrynalnazasadwiary
mutującychkonfesji,dyktowanychprzezposzczególnychniemieckichksiążąt,wwynikuczegowierni–poddaniniewiedzielijuż,wconależy,awconiewolnowierzyć
[139].Dlategostopniowopośródniemieckichprotestantówzacząłnarastaćsceptycyzmwobecwszelkichprawdwiaryjakoobiektywnychtwierdzeń.
Dlategoniezawahamysięstwierdzić,żefaktycznym,aczkolwiekbardzoniechcianyminieplanowanymprzezreformatorówdzieckiemprotestanckiegofideizmu
okazałasięideawolnościsumienia,gdziekażdywierzywto,cochcelubniewierzywnic.Dopełnieniemprojektufideistycznegonieokazałsiępowrótdoreligijności
apostolskiej,leczprywatyzacjareligii[140].
Wspomnianapowyżejprywatyzacjareligiibyłazjawiskiemkoniecznymwsytuacji,gdyfideiściodrzucilirozumjakoregułęwiary,aichekstatyczneuniesienia,
wktórychodczytywanoLiterę,cechowałysięskrajnymsubiektywizmem.Jestwielkimparadoksemhistorii,żezasadafideistycznabardzoszybkodoprowadziła
niemieckichluterannajpierwdoreligijnegosceptycyzmu,apotemwręczdoindyferencji.DlategoniemieckiechrześcijaństwowXVIIIwiekutakłatwouległonajpierw
oświeceniowejracjonalizacji,awXIXstuleciuheglizmowi,tracącelementwiaryiwłaściwiezupełniegubiącObjawienie.Chrześcijaństwoprzekształciłosięwsystem
etyczny,aKościółworganizacjęwychowawczą,nadzorowanąprzezkonfesyjnepaństwo.
