Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
WświeciepowieściHenrykaRzewuskiego
jeżeligochceciepodpalić,pozwólcie,żedlamnieniemożebyćrzecząobojętnąbyć
spalonym13.
Czypisarzbyłtakpewnysłusznościswychpoglądów,żeniepotrzebował
liczyćsięzopiniamiswychwspółczesnych?Czymożezacelstawiałsobie
nietyleprzekonywanie,ilebudzeniepogrążonychwapatiiPolaków?Choć
tejtajemnicyRzewuskiegonigdynieudasięrozwikłać,topewnewszakże
jest,żeślepymzaułkiemwbadaniunadtwórczościąautoraMieszaninoby-
czajowychokazałysiępróbytłumaczeniajegopostawywyłączniespecyficzną
dyspozycjącharakterulubującegosięwprowokacjachhrabiego,którypo-
wodowanymagnackąpychąwgłębiduchamiałpogardzaćswymirodaka-
mi.Nakwestięswoistegoflniedopasowania”myśliipostawyRzewuskiego
wobeckontekstuwspółczesnejmukulturypolskiejXIXwiekuwartospojrzeć
zinnejperspektywy.Głoszoneprzezpisarzakontrowersyjneopinieipatrio-
tyczneherezjetracąswójjednoznacznieprowokatorskiwymiar,gdyodczy-
tywaćjezuwzględnieniemeuropejskichprądówintelektualnych,zktórych
wyrastały.JakpisałWitJaworski:flPublicystykaRzewuskiegowswoimca-
łokształcieiprzycałejostrościocenjestpróbąpolemikinagrunciepolskim
znowoczesnąumysłowościąeuropejskąizwiązanymizniąpostawamire-
formatorskimiproponującymioptymistycznąkoncepcjęczłowiekajakopod-
miotukreującego,wmiaręświadomieiodpowiedzialnie,swojąhistorię”14.
SpuściznaHenrykaRzewuskiegojakopisarzapolitycznegookazujesię
zwielupowodówniezwykletrudnadoogarnięcia.Wyjątkowomocnooka-
leczonaprzezcarskącenzuręniepoddajesięanipróbomscalenia,aniła-
twyminterpretacjom.Rozprawybyływielokrotnieprzerabiane,częśćznich
zostaładostosowanadooczekiwańcenzorów,częśćporzuconaprzezpisarza
wrękopiśmiennychfragmentachspoczywawarchiwachBibliotekiNarodo-
wej.NieprzejrzystośćmyśliRzewuskiegojakoideologatradycjonalizmuwy-
nikateżpoczęścizjegopisarskiegotemperamentu-wielkopańskiejdezyn-
woltury,któraniepotrzebującprzekonywaćczytelników,niepotrzebujeteż
klarownegoujęciagłoszonychpoglądów,zacelstawiasobieraczejzdomino-
wanieprzeciwnika,narzuceniemuwłasnegozdania.Wswympolemicznym
kunszciebyłRzewuskiwirtuozem,którydlanośnejmetafory,zaskakującego
paradoksubyłgotównawetzaprzepaścićszansęporozumieniazczytelni-
kiem.Wtymkontekściesformułowanieflmyślzaprzeczna”zyskujejeszcze
jedenwymiar,oddającwewnętrznąniekonsekwencję,wręczchimeryczność
tegokonserwatysty,wielbicielaiznawcypolskiejtradycji,któryniewahał
siępisaćosobiejakoRosjaninie,obywateluimperiumcarów.Niewątpli-
wieskalątalentu,jakofilozofipisarz,Rzewuskiniedorównywałswemu
mistrzowi-autorowiWieczorówpetersburskich.Rażącymnadużyciembyłaby
13H.Rzewuski,Teterowianki,czylilistypowiatoweprzezRajmundaHreczkę,BN,Rkps,sygn.
II6052,k.4.
14W.Jaworski,AntyfilozofizmHenrykaRzewuskiego.(Zdrowyrozsądekjakozbiorowamądrość
narodu),flKoniecWieku”1994,nr6,s.68.
